158.

...większość omówionych ostatnio wzorców, takich jak POKOJE DO WYNAJĘCIA (153), DOMEK NASTOLATKA (154), PRACA U SIEBIE (156), DOMOWY WARSZTAT (157), może być zastosowana w pomieszczeniach powyżej parteru, pod warunkiem że stworzy się im bezpośrednie połączenie z ulicą. Patrząc znacznie szerzej, można stwierdzić, że wiele gospodarstw domowych, usług publicznych i warsztatów pracy, zaprojektowanych zgodnie z wcześniej omówionymi wzorcami, może z powodzeniem działać na piętrze tylko wtedy, gdy zapewni się im bezpośrednie połączenie z ulicą. Przykładowo, w każdej społeczności pracowniczej wszystkie SAMORZĄDNE WARSZTATY I BIURA (80), DROBNE USŁUGI BEZ BIUROKRACJI (81), MAŁE GRUPY ROBOCZE (148), jeżeli są na wyższych kondygnacjach, wymagają bezpośredniego dostępu z ulicy. Również wszystkie indywidualne gospodarstwa domowe — DOM DLA MAŁEJ RODZINY (76), DOM DLA DWOJGA (77), DOM DLA JEDNEJ OSOBY (78) — potrzebują bezpośredniego połączenia z ulicą, dzięki czemu ludzie, by się do nich dostać, nie muszą przechodzić przez niższe kondygnacje. Ten wzorzec opisuje otwarte schody zewnętrzne, które mogą zostać wykorzystane do tworzenia tych licznych indywidualnych połączeń z ulicą. Schody takie odgrywają ważną rolę przy tworzeniu ULICZKI PIESZEJ (100).

  Prawda jest taka, że mieszkanie znajdujące się na piętrze budynku jest wspaniałe, jeśli ma bezpośrednie schody z ulicy, a znacznie mniej przyjemne, jeśli stanowi zaledwie jedno z wielu mieszkań obsługiwanych przez wewnętrzną klatkę schodową. To, co przedstawiamy w dalszej części, a co jest być może dość mozolnym wywodem, stanowi próbę wyjaśnienia owego życiowego i powszechnego przeczucia.

  W kulturach tradycyjnych, gdzie budynki są wznoszone narastająco, barczęsto buduje się zewnętrzne schody prowadzące na wyższe piętra. Powszechnie stosowane są tam także „częściowo zewnętrzne” schody, chronione przez ściany i dachy, ale mimo to otwarte na ulicę.

  W uprzemysłowionych, autorytarnych społeczeństwach jest zupełnie inaczej — większość schodów to schody wewnętrzne. Prowadzą do nich wewnętrzne korytarze i hole, przez co wyższe kondygnacje nie mają bezpośredniego dostępu do życia toczącego się na ulicy.

  Ta różnica nie jest przypadkowym skutkiem ubocznym zastosowania przepisów przeciwpożarowych czy technik budowlanych. To jedna z charakterystycznych cech różniących wolne, anarchistyczne społeczeństwa, w których występuje dobrowolna wymiana myśli między równymi sobie jednostkami, od silnie scentralizowanych, autorytarnych społeczeństw, w których większość jednostek jest podporządkowana wielkim organizacjom rządowym i biznesowym.

  Chcemy przez to powiedzieć, że scentralizowane wejście, przez które jak przez lejek muszą przejść wszyscy odwiedzający budynek, zawiera w swej istocie atrybut kontroli, podczas gdy wzorzec wielu otwartych schodów, prowadzących z ulicy bezpośrednio do prywatnych drzwi, ma w swojej naturze niezależność związaną ze swobodą wchodzenia i wychodzenia.

  Najłatwiej można to zauważyć w wypadkach, kiedy scentralizowane drzwi bez wątpienia są źródłem kontroli społecznej. W miejscach pracy z centralnym wejściem i zegarem kontrolnym pracownicy podbijają kartę, wchodząc i wychodząc z pracy, a gdy zrobią to o nietypowej porze, muszą się tłumaczyć. W niektórych domach studenckich mieszkańcy i odwiedzający muszą wpisywać się przy wchodzeniu oraz wychodzeniu i mają kłopoty, gdy nie wrócą przed godziną zamknięcia akademika.

  Kontrola może też być bardziej subtelna. W bloku mieszkalnym czy w miejscu pracy, gdzie każdy może swobodnie wchodzić i wychodzić, dość często główne drzwi są zamykane. Oczywiście mieszkańcy mają klucze do budynku, jednak ich znajomi już nie. Gdy drzwi frontowe zostaną zamknięte, powiedzmy na noc, skutecznie uniemożliwia to spontaniczne „wpadanie” z wizytą, która może mieć miejsce tylko wtedy, gdy wszystkie ciągi są publiczne aż po sam próg prywatnego terytorium.

  Jest jeszcze bardziej subtelna kwestia. Nawet jeśli scentralizowane wejście nie jest w sposób wyraźny wykorzystywane do prowadzenia polityki kontroli społecznej, powiedzmy, że drzwi wejściowe są zawsze otwarte, to wciąż wywołuje nieprzyjemne wrażenie u ludzi, którzy cenią sobie podstawowe prawo do wolności. Pojedyncze, scentralizowane wejście jest tym wzorcem, który narzuciłby tyran, chcący kontrolować wchodzenie i wychodzenie ludzi. Życie w takim budynku powoduje skrępowanie, nawet jeśli polityka społeczna jest stosunkowo swobodna.

  Brzmi to być może paranoicznie, ale sedno sprawy polega na tym, że pod względem społecznym społeczeństwo broniące wolności stara się budować dla swoich potrzeb takie struktury, które nie mogą być łatwo kontrolowane przez jedną osobę lub pojedynczą „grupę trzymającą władzę”. Próbuje Zdecentralizować struktury społeczne, tak żeby było wiele centrów i żadna grupa nie mogła mieć zbyt dużej kontroli.

  Środowisko fizyczne wspomagające ten sam ideał wolnościowy z pewnością będzie wysoko cenić struktury, które pozwalają ludziom swobodnie wchodzić i wychodzić, gdy mają na to ochotę. Będzie również starało się chronić to prawo, wbudowując je już w pierwsze koncepcje planów budynków i miast. Kiedy odczuwamy dyskomfort w budynku, który jest nadmiernie scentralizowany przestrzennie i autorytarny, dzieje się tak dlatego, że czujemy brak takiego zabezpieczenia. Czujemy, że jedno z naszych podstawowych praw jest potencjalnie łatwe do pogwałcenia, ponieważ nie zostało w pełni potwierdzone przez fizyczną strukturę środowiska.

  Otwarte schody, które są przedłużeniem świata publicznego i sięgają aż po sam próg każdego gospodarstwa domowego oraz przestrzeni każdej grupy pracowników, rozwiązują ten problem. Dzięki takim schodom miejsca te są bezpośrednio połączone z wolnym światem zewnętrznym. Ludzie na ulicy traktują każde wejście jako dziedzinę rzeczywistych ludzi, a nie domenę korporacji czy instytucji, które mają faktyczną bądź potencjalną moc tyranizowania.

  Dlatego:

  Tam, gdzie schody dochodzą do ziemi, zrób wejście, które będzie stanowiło uzupełnienie rodziny wejść już istniejących na tej ulicy — RODZINA WEJŚĆ (102). Podesty i górę schodów, w miejscach ich łączenia się z dachem, przekształć w ogrody, by rosły tam rośliny, a ludzie siedzieli w słońcu — OGRÓD DACHOWY (118), SŁONECZNE MIEJSCE (161). Pamiętaj o wzorcu SIEDZENIE NA SCHODACH (125) i projektuj schody zgodnie ze wzorcem KUBATURA KLATKI SCHODOWEJ (195)...