154.

DOMEK NASTOLATKA*

...wszedzie tam, gdzie mieszkają nastolatki — RODZINA (75), DOM DLA MAŁEJ RODZINY (76) — trzeba przykładać szczególną wagę do pokoi, które zostały dla nich przeznaczone — WŁASNY POKÓJ (141). Najlepiej w miarę możliwości połączyć te pokoje z pozostałą częścią domu, ale zadbać o to, by były do pewnego stopnia samodzielne, a jednocześnie dawały możliwość późniejszego ich wynajęcia — POKOJE DO WYNAJĘCIA (153).

***

Jeżeli miejsce nastolatka w domu nie odpowiada jego potrzebie pewnej dozy niezależności, młody człowiek będzie uwikłany w konflikt ze swoją rodziną.

W większości domów rodzinnych pokoje dla dzieci i młodzieży zasadniczo są identyczne. Jednak gdy dzieci dorastają, charakter ich związku z rodziną znacznie się zmienia. Młodzież staje się coraz mniej zależna od rodziny, przyjmuje na siebie większą odpowiedzialność, jej życie poza domem staje się bogatsze, bardziej absorbujące. Najczęściej nastolatki pragną większej niezależności, ale od czasu do czasu bardzo potrzebują pomocy rodziny, czasami przeraża je wewnętrzny niepokój oraz chaos w otaczającym je świecie. Wszystko to stawia nowe wymagania w dziedzinie organizacji rodziny i, odpowiednio, organizacji domu.

Aby rzeczywiście pomóc młodej osobie przeżyć ten okres, w życiu rodzinnym należy znaleźć subtelny kompromis. Musi ono oferować wspaniałe okazje do inicjatyw i niezależności, ale też stałe poczucie wsparcia niezależnie od tego, co się dzieje. Jednak wydaje się, że amerykańskie życie rodzinne nigdy nie osiąga takiego kompromisu. Badania na ten temat wykazały, że czas dojrzewania to okres małostkowych konfliktów, tyranii, przestępczości i przyzwolenia. Pod względem społecznym dorastanie to bardziej okres łamania ducha młodych chłopców i dziewcząt niż pomagania im w odnalezieniu się w świecie⁶².

Z punktu widzenia realiów świata fizycznego problemy te sprowadzają się do naturalnej u nastolatka potrzeby posiadania w domu swojego kąta, który zapewni mu większą autonomię i indywidualność oraz będzie lepszą podstawą niezależnych działań niż pokój dziecięcy czy wnęka sypialna. Nastolatek potrzebuje miejsca, do którego może wchodzić i wychodzić, kiedy ma na to ochotę, miejsca, w którym będzie respektowana jego prywatność. Jednocześnie powinien mieć możliwość ustalenia bliskości z rodziną, która musi być oparta na większej wzajemności i mniejszej zależności niż kiedykolwiek wcześniej. Wydaje się, że to, co jest potrzebne, to domek, który dzięki swojej organizacji i lokalizacji zapewnia właściwe proporcje między nową niezależnością a nowym rodzajem więzi z rodziną.

Domek dla nastolatka może powstać z dawnego pokoju dziecięcego, jeśli chłopiec i jego ojciec wybiją otwór drzwiowy w ścianie i powiększą pokój. Można też zbudować go zupełnie od nowa z myślą o tym, że później będzie służył jako warsztat, miejsce dla babci lub dziadka na stare lata albo też pokój do wynajęcia. Taki domek może być nawet całkiem osobną budowlą w ogrodzie, ale w tym wypadku niezbędne jest bardzo silne powiązanie z główną częścią domu, na przykład krótką, zadaszoną ścieżką prowadzącą z domku do kuchni. Nawet w mieszkaniach lub domach szeregowych da się zapewnić nastolatkom pokoje z oddzielnym wyjściem na zewnątrz.

Czy ideę domku dla nastolatka są w stanie zaakceptować rodzice? Silverstein przeprowadził wywiady z dwunastoma matkami mieszkającymi w Foster City, dzielnicy San Francisco. Zapytał je, czy chciałyby mieć taki domek dla nastolatka w swojej rodzinie. Ich opór wobec takiego pomysłu wynika z trzech zastrzeżeń:

1. Taki domek byłby przydatny tylko przez kilka lat, a potem stałby pusty.

2. Domek mógłby rozbić rodzinę, ponieważ izoluje nastolatka.

3. Nastolatek miałby zbyt dużo swobody odnośnie wychodzenia i wracania do domu.

Silverstein zasugerował wówczas swoim rozmówczyniom trzy modyfikacje, żeby rozwiać ich wątpliwości:

Pierwszy zarzut straci sens, jeśli uczynimy domek na tyle uniwersalnym, by mógł pełnić funkcję warsztatu, pokoju gościnnego, gabinetu, pokoju babci; najlepiej zbudować go z drewna, by za pomocą ręcznych narzędzi łatwo go było modyfikować.

Żeby uniknąć drugiego zarzutu, połącz domek z głównym domem, zachowując jednak oddzielne wejście; połącz go krótkim korytarzem lub przedsionkiem albo ustaw za domem, na tyłach działki.

Żeby odeprzeć trzeci zarzut, umieść domek tak, żeby przejście z pokoju nastolatka na ulicę przebiegało przez ważną wspólną część domu, na przykład przez kuchnię lub podwórko.

Silverstein przedyskutował te modyfikacje z ankietowanymi wcześniej dwunastoma matkami. Jedenaście z nich uznało, że zmodyfikowana wersja ma sens i warto by ją wypróbować⁶³.

Oto kilka możliwych wariantów zgodnych z tymi modyfikacjami.

Warianty domku dla nastolatka

W plemieniu Komanczów „[...] chłopiec po osiągnięciu dojrzałości otrzymywał oddzielne tipi, w którym spał, zabawiał swoich znajomych i spędzał większość czasu”⁶⁴.

Plan osady Jungurów w Nigerii; cyfrą 2 oznaczono głównq sypialnię, 3 — chatkę córki, 4 — chatkę syna

Na koniec cytat z książki Simone de Beauvoir:

Kiedy miałam dwanaście lat, cierpiałam dlatego, że nie miałam w domu własnego kąta. Czytając Mój dzienniczek angielskiej pensjonarki, oglądałam z zawistną tęsknotą obrazek przedstawiający jej pokój: biureczko, tapczan, półki pełne książek. Wśród tych kolorowych ścian pracowała, czytała, piła herbatę, bez świadków. Jakże jej zazdrościłam! Po raz pierwszy przyszło mi wtedy na myśl, że istnieją życia szczęśliwsze od mojego. I nareszcie ja też miałam mój własny pokój. Babka wyniosła ze swojego salonu wszystkie fotele, gerydony, bibeloty. Kupiłam meble z surowego drzewa, siostra pomogła mi pomalować je brązowym lakierem. Miałam stół, dwa krzesła, wielką skrzynię, która służyła i do siedzenia, i do przechowywania rzeczy, półki na książki, tapczan dopasowany do pomarańczowej tapety, którą kazałam okleić ściany. Z mojego balkonu na piątym piętrze oglądam z góry platany ulicy Denfert-Rochereau i lwa z Belfort. Ogrzewałam pokój naftowym piecykiem, który okropnie śmierdział: wydawało mi się, że ten zapach broni mojej samotności, i lubiłam go. Jaka radość, móc zamknąć drzwi i spędzać cały dzień poza zasięgiem cudzych spojrzeń. Bardzo długo byłam obojętna na urodę wnętrza, w którym żyłam; może z powodu obrazka w Moim dzienniczku wolałam pokoje z tapczanem, z półkami; ale czułam się dobrze wszędzie, w byle pokoiczynie: wystarczało mi, że mogę zamknąć drzwi, bym była zupełnie szczęśliwa.

[...] nikt mnie nie kontrolował, nie sprawdzał, kiedy przychodzę, kiedy wychodzę. Mogłam wrócić o świcie albo czytać w łóżku przez całą noc, spać do południa, zamknąć się na dwadzieścia cztery godziny, nagle wyjść na ulicę.

[...] ale najbardziej lubiłam mój kaprys, moje widzimisię⁶⁵.

Dlatego:

Aby zaznaczyć proces dorastania dziecka, przekształć jego miejsce w domu w rodzaj domku, który namacalnie wyrazi początki niezależności. Niech domek będzie połączony z domem, ale jednocześnie wyraźnie oddzielony, oddalony od sypialni rodziców, z własnym wejściem, a może nawet własnym dachem.

***

Zaaranżuj w domku KRĄG SIEDZEŃ (185) i WNĘKĘ NA ŁÓŻKO (188), jednak nie rób tam osobnej łazienki i kuchni — ich dzielenie z resztą rodziny jest sprawą zasadniczą: dzięki temu nastolatek utrzyma wystarczający związek z rodziną. Zrób z domku miejsce, które kiedyś można będzie przekształcić w pokój gościnny, pokój do wynajęcia, warsztat i tym podobne — POKOJE DO WYNAJĘCIA (153), DOMOWY WARSZTAT (157). Gdy pomieszczenie dla nastolatka znajduje się na wyższej kondygnacji, wyposaż je w oddzielne, prywatne SCHODY ZEWNĘTRZNE (158). Przy projektowaniu kształtu i konstrukcji domku zacznij od wzorców KSZTAŁT PRZESTRZENI WEWNĘTRZNEJ (191) i KONSTRUKCJA WYNIKA Z PRZESTRZENI SPOŁECZNYCH (205)...

⁶²Zob. np. J. Henry, Culture Against Man, New York: Random House 1963.

⁶³Informacje na ten temat Murray Silverstein zamieścił w The Boy's Room: Twelve Mothers Respond to an Architectural Pattern, University of California, Department of Architecture, grudzień 1967.

⁶⁴A. Kardiner, Psychological Frontiers of Society, New York: Columbia University Press 1945, s. 75.

⁶⁵S. de Beauvoir, W sile wieku, przeł. H. Szumańska-Grossowa, Warszawa: Jacek Santorski & Co. 2004, s. 13-14.