107.

...na tym etapie projektowania, dzięki wzorcom PRZESTRZEŃ ZEWNĘTRZNA OTWARTA NA POŁUDNIE (105) i POZYTYWOWA PRZESTRZEŃ ZEWNĘTRZNA (106), znasz już mniej więcej położenie budynku czy budynków na działce. Zanim szczegółowo rozplanujesz wnętrze budynku, musisz dokładniej zakreślić kształty dachów i formę budynków. W tym celu cofnij się do już podjętych decyzji dotyczących podstawowych społecznych części składowych budynku. Niekiedy trzeba je będzie dostosowywać do indywidualnych potrzeb; innym razem będziesz mógł wykorzystać podstawowe wzorce społeczne RODZINA (75), DOM DLA MAŁEJ RODZINY (76), DOM DLA DWOJGA (77), DOM DLA JEDNEJ OSOBY (78), SAMORZĄDNE WARSZTATY I BIURA (80), DROBNE USŁUGI BEZ BIUROKRACJI (81), POŁĄCZENIA WEWNĄTRZ BIURA (82), MISTRZ I UCZNIOWIE (83), 87, sklepy w których sprzedaje sam właściciel. Nadszedł czas, żeby zacząć nadawać budynkowi bardziej określony kształt, oparty na tych społecznych ugrupowaniach. Na początku uświadom sobie, że budynek wcale nie musi być jedną zwartą bryłą, lecz może być podzielony na skrzydła.

  Jeżeli ten prosty fakt zostanie potraktowany poważnie, wywoła rewolucję w sposobie kształtowania budynków. Obecnie uważa się, że użytkowanie wnętrz oświetlonych tylko światłem sztucznym jest całkowicie możliwe. Dlatego powstają budowle o wszelkich możliwych kształtach i głębokościach.

  Jeżeli uznamy oświetlenie światłem naturalnym za nieodzowną cechę przestrzeni wewnętrznej, a nie jedynie za jedną z opcji do wyboru, wówczas żaden budynek nie będzie mógł być szerszy niż 6—7,5 metra, ponieważ żadnego miejsca oddalonego od okna o więcej niż 3,5—4,5 metra nie da się dobrze oświetlić światłem naturalnym.

  Dalej, we wzorcu ŚWIATŁO Z DWÓCH STRON W KAŻDYM POKOJU (159), przedstawimy jeszcze mocniejsze argumenty za tym, że każde pomieszczenie, w którym ludzie mają się czuć dobrze, musi mieć nie jedno, ale dwa okna znajdujące się z różnych stron. A to również wpływa na kształt budynku: nie dość, że nie może być szerszy niż 7,5 metra, ale w dodatku jego zewnętrzne ściany powinny się często załamywać, tworząc wypukłe i wklęsłe naroża, żeby każde pomieszczenie miało dwie ściany zewnętrzne.

  Ten wzorzec, który wymaga, żeby budynki były tworzone z długich i wąskich skrzydeł, przygotowuje teren pod następny, wspomniany już wzorzec. O ile budynek nie zostanie pomyślany jako złożony z długich, wąskich skrzydeł, nie można będzie w żaden sposób wprowadzić ŚWIATŁA Z DWÓCH STRON W KAŻDYM POKOJU (159) w jego skończonej formie. Dlatego najpierw uzasadnimy znaczenie tworzenia SKRZYDEŁ ŚWIATŁA (107), opierając się na wymaganiach człowieka dotyczących światła naturalnego. Następnie we wzorcu ŚWIATŁO Z DWÓCH STRON W KAŻDYM POKOJU (159) zajmiemy się rozmieszczeniem okien w danym pomieszczeniu.

  Są dwa powody, by sądzić, że ludzie muszą przebywać w budynkach oświetlonych przede wszystkim światłem słonecznym.

  Po pierwsze, na całym świecie ludzie buntują się przeciwko budynkom bezokiennym; uskarżają się, gdy przychodzi im pracować w miejscach, do których nie dociera światło dzienne. Amos Rapoport na podstawie analizy używanych słów wykazał, że ludzie mają lepszy nastrój, kiedy przebywają w pokojach z oknami, niż gdy są zmuszeni do pobytu w pokojach bez okien¹⁴. Edward Hall opisał historię człowieka, który przez jakiś czas pracował w biurze bez okien. Choć przez cały ten okres mówił, że wszystko było „dobrze, świetnie, w porządku”, w końcu niespodziewanie zrezygnował z pracy. Hall twierdzi, że „problem był na tyle głęboki i poważny, że człowiek ten nie mógł nawet o nim głośno mówić, ponieważ samo wspomnienie przelałoby kielich goryczy”.

  Po drugie, coraz więcej dowodów wskazuje na to, że człowiek rzeczywiście potrzebuje światła naturalnego, ponieważ cykl światła dziennego odgrywa zasadniczą rolę w utrzymywaniu całodobowego rytmu organizmu, a zmiana światła w ciągu dnia, chociaż oczywiście stanowi zmienną, jest w tym sensie jedną z podstawowych stałych, dzięki którym ciało ludzkie utrzymuje związek ze środowiskiem¹⁵. Jeżeli jest to prawda, zbyt długie przebywanie w pomieszczeniach oświetlonych wyłącznie sztucznym światłem musi powodować rozdźwięk między człowiekiem a jego otoczeniem oraz rozregulowywać fizjologię ludzkiego organizmu.

  Wiele osób zgodzi się z tymi argumentami. Precyzyjnie wyrażają one to, co wszyscy wiemy: o wiele przyjemniej jest przebywać w budynku oświetlonym światłem naturalnym niż w takim, który jest tego pozbawiony. Ale kłopot polega na tym, że wiele budynków bez dostępu światła dziennego zostało tak zbudowanych ze względu na gęstość zabudowy. Te domy postawiono w sposób zwarty, zblokowany, w przekonaniu, że trzeba poświęcić oświetlenie dzienne dla osiągnięcia wysokiej gęstości.

  Duży wkład do debaty na ten temat wnieśli Lionel March i Leslie Martin¹⁶. Wykorzystali oni stosunek powierzchni zabudowy do całkowitej powierzchni działki jako wskaźnik gęstości zabudowy oraz połowę szerokości budynku jako wskaźnik warunków oświetlenia naturalnego do porównania trzech różnych układów budynków i przestrzeni otwartych, które określili jako S₀, S₁ i S₂.

  Z tych trzech układów to S₂, w wypadku którego budynki otaczają przestrzenie otwarte wąskimi skrzydłami, daje najlepsze warunki oświetlenia naturalnego przy stałej gęstości zabudowy. Układ ten zapewnia także najwyższą gęstość zabudowy przy stałym poziomie oświetlenia naturalnego.

  Wzorzec ten jest często krytykowany, ponieważ budowane zgodnie z nim budynki są wąskie i pełne zakamarków, co powoduje zwiększenie ich obwodu, a w konsekwencji znacznie podwyższa koszt budowy. Na ile koszty te są rzeczywiście większe? W tabeli przedstawiamy dane zaczerpnięte z analizy kosztów budowy standardowych budynków biurowych, wykonanej przez biuro Skidmore Owings and Merrill w ramach wewnętrznego programu BOP (Program Optymalizacji Budynku). Dane te ilustrują koszt typowego piętra w budynku biurowym, wyliczony na podstawie podstawowego kosztu 21 dolarów za stopę kwadratową (około 226 dolarów za metr kwadratowy) konstrukcji nośnej, stropów, wykończenia, urządzeń technicznych i tak dalej. Kwota ta nie obejmuje ścian zewnętrznych, których koszt wyceniono na 110 dolarów za stopę bieżącą (około 361 dolarów za metr bieżący). Koszty podano w cenach z 1969 r.

  Widzimy więc, że przynajmniej w tym konkretnym przypadku koszt zwiększenia obwodu bardzo nieznacznie podnosi koszt całości. Najwęższy budynek kosztuje tylko 6% więcej niż budynek, którego plan jest najbardziej zbliżony do kwadratu. Uważamy, że podany przykład jest dość typowy w związku z tym oszczędności wynikające z zastosowania kwadratowego planu i zwartej bryły budynku są znacznie przesadzone.

  Jeżeli założymy, że nasz wzorzec daje się pogodzić z problemami intensywnej zabudowy oraz kosztu zewnętrznych ścian budynku, musimy zdecydować, jaka może być maksymalna szerokość budynku, żeby wciąż był dobrze oświetlany przez słońce.

  Załóżmy przede wszystkim, że w żadnym punkcie w budynku natężenia oświetlenia nie powinno być mniejsze niż 215 luksów (lumenów na metr kwadratowy). Taki poziom znajdujemy w typowym korytarzu — to nieco mniej niż natężenie oświetlenia wymagane do czytania. Przyjmujemy również, że wnętrza wydają się oświetlone w sposób „naturalny”, gdy więcej niż 50% światła dociera z zewnątrz budynku. Zatem nawet do miejsc znajdujących się najdalej od okien powinno wpadać z zewnątrz światło słoneczne o natężeniu co najmniej 110 luksów.

  Zastanówmy się nad pomieszczeniem, które Hopkinson i Kay poddali szczegółowej analizie. Klasa szkolna ma 5,5 metra szerokości, 7,3 metra długości, okno wzdłuż całej jednej ściany osadzono na wysokości 90 centymetrów nad podłogą. Współczynnik odbicia światła ścian wynosi 40% — to dosyć typowa wartość. Przy niezachmurzonym niebie ławki znajdujące się w odległości 4,6 metra od okna otrzymują właśnie 110 lumenów na metr kwadratowy światła słonecznego, czyli wskazane przez nas minimum. Mimo to pomieszczenie jest dość dobrze oświetlone¹⁷.

  Trudno więc wyobrażać sobie, żeby wiele pomieszczeń o głębokości większej niż 4,6 metra odpowiadało naszym standardom. W istocie duża część wzorców w tej książce proponuje ograniczenie powierzchni okien — OKNA Z WIDOKIEM NA ŻYCIE (192), NATURALNE DRZWI I OKNA (221), GŁĘBOKIE GLIFY (223), MAŁE SZYBKI (239), tak że po uwzględnieniu tych wzorców w wielu przypadkach pomieszczenia nie powinny mieć więcej niż 3,7 metra głębokości, chyba że ściany są bardzo jasne albo sufity znajdują się bardzo wysoko. Zgodnie z naszymi dotychczasowymi ustaleniami skrzydło budynku, które ma rzeczywiście spełniać wymogi „skrzydła światła”, powinno mieć około 7,5 metra szerokości (nigdy więcej niż 9 metrów), a wewnętrzne pomieszczenia muszą tworzyć pojedynczy trakt między ścianami zewnętrznymi budynku. W budynkach, które są szersze, zawsze będzie przeważać oświetlenie sztuczne.

  Budynek, który po prostu musi być szeroki, na przykład wielka hala, może mieć odpowiedni poziom oświetlenia naturalnego, jeżeli są dodatkowe okna czy świetliki w dachu.

  Dlatego:

  Korzystaj ze skrzydeł budynków, aby stworzyć przestrzenie zewnętrzne o określonym kształcie, na przykład dziedzińce lub pomieszczenia zewnętrzne - POZYTYWOWA PRZESTRZEŃ ZEWNĘTRZNA (106). Wszędzie, gdzie jest to możliwe, łącz skrzydła z istniejącymi budynkami w okolicy, tak by powstający obiekt stał się częścią ciągłej, rozległej i pełnej zakamarków tkanki miasta POŁĄCZONE BUDYNKI (108). Gdy rozpoczniesz kolejny etap pracy i przystąpisz do określania poszczególnych pomieszczeń, pamiętaj o tym, żeby wykorzystywać światło dzienne uzyskiwane dzięki skrzydłom budynku zapewnij wszystkim pomieszczeniom ŚWIATŁO Z DWÓCH STRON W KAŻDYM POKOJU (159).

  Niech każde skrzydło ma własny dach, tak żeby wszystkie skrzydła razem utworzyły wielką kaskadę dachów — KASKADA DACHÓW (116). Jeżeli w którymś skrzydle znajdują się różne mieszkania, grupy albo sekwencje większych pomieszczeń, zadbaj o to, by wejścia do nich były z jednej strony, z podcieni albo z galerii, nie zaś ze środka korytarza — PODCIENIA (119), KRÓTKIE PRZEJŚCIA (132). Jeśli chodzi o konstrukcję nośną skrzydeł, zacznij od wzorca KONSTRUKCJA WYNIKA Z PRZESTRZENI SPOŁECZNYCH (205)...