106.

...W trakcie tworzenia PRZESTRZENI ZEWNĘTRZNEJ OTWARTEJ NA POŁUDNIE (105) musisz wybrać teren pod budowę, a zarazem znaleźć miejsce dla przestrzeni otwartej. Nie możesz kształtować tych przestrzeni osobno. Ten wzorzec opisuje geometrię przestrzeni zewnętrznych, a kolejny — SKRZYDŁA ŚWIATŁA (107) — dopełnia kształt przestrzeni wewnętrznych.

  Są dwa różne rodzaje przestrzeni zewnętrznej: negatywowa i pozytywowa. Przestrzeń zewnętrzną nazywamy negatywową, gdy jest pozbawiona konkretnego kształtu, jest tym, co pozostało z terenu po wzniesieniu na nim budynków, które zwykle są traktowane pozytywowo. Przestrzeń zewnętrzna jest pozytywowa, gdy ma wyraźny i określony kształt (jak na przykład pokój), a kształt ten jest tak samo ważny jak bryły otaczających ją budynków. Te dwa rodzaje przestrzeni charakteryzują się całkowicie odmienną geometrią, co najłatwiej zauważyć, odwracając relację forma—tło¹¹.

  Gdy oglądasz plan jakiegoś środowiska, w którym przestrzenie zewnętrzne są negatywowe, postrzegasz budynki jako formy, a przestrzeń zewnętrzną między nimi jako tło. W takim planie nie da się odwrócić relacji forma—tło. Nie można ujrzeć przestrzeni zewnętrznej jako formy, a budynków jako tła. Gdy natomiast oglądasz plan środowiska, w którym przestrzenie zewnętrzne są pozytywowe, możesz widzieć budynki jako formy a przestrzeń zewnętrzną jako tło, ale możesz także zobaczyć tę przestrzeń zewnętrzną jako formę na tle tych samych budynków. Takie plany cechuje odwracalność formy i tła.

  Innym sposobem określania różnicy między pozytywowymi i negatywowymi przestrzeniami zewnętrznymi jest określenie stopnia ich zamknięcia oraz stopnia ich wypukłości.

  W matematyce przestrzeń jest wypukła, jeżeli odcinek łączący dwa dowolne należące do niej punkty jest zawarty całkowicie w tej przestrzeni. Natomiast w wypadku figury wklęsłej, niewypukłej niektóre odcinki łączące dwa dowolne należące do niej punkty przynajmniej częściowo przebiegają poza tą przestrzenią. Zgodnie z tą definicją przedstawiona na rysunku figura przypominająca prostokąt jest wypukła, a zatem pozytywowa, natomiast figura w kształcie litery „L” nie jest wypukła ani pozytywowa, ponieważ odcinek łączący dwa jej wierzchołki wychodzi poza jej obrys.

  Przestrzenie pozytywowe są częściowo ograniczone, przynajmniej na tyle, żeby należący do nich obszar sprawiał wrażenie zamkniętego (nawet jeżeli w rzeczywistości tak nie jest, ponieważ na taki teren zawsze prowadzą jakieś drogi, a jej boki mogą być nawet całkiem otwarte), a „wirtualny” obszar, który daje się istnieć, jest wypukły. Przestrzenie negatywowe są na tyle słabo określone, że nie można nawet stwierdzić, gdzie przebiegają ich granice. A zatem przestrzenie negatywowe, na tyle, na ile można to stwierdzić, są niewypukłe.

  Kolej na wyjaśnienie funkcjonalnego znaczenia rozróżnienia między pozytywowymi i negatywowymi przestrzeniami zewnętrznymi. Sformułowaliśmy następującą hipotezę: W przestrzeniach pozytywowych ludzie czują się dobrze i chętnie z nich korzystajq. W przestrzeniach negatywowych czują się gorzej i dlatego obszary te są często nieużywane.

  Argumentację na rzecz tej hipotezy przedstawił Camillo Sitte w swojej książce City Planning According to Artistic Principles¹². Autor ten przeanalizował przestrzeń wielu placów w europejskich miastach i podzielił je na takie, które wydają się pełne życia i są intensywnie użytkowane, oraz takie, które są martwe i puste. Następnie spróbował poznać przyczyny popularności placów tętniących życiem. Przykład za przykładem pokazuje, że lubiane i chętnie odwiedzane place charakteryzują się dwiema cechami. Z jednej strony, są częściowo zamknięte, z drugiej strony, są także częściowo otwarte, tak że z jednego placu przechodzi się do następnego.

  Trudno wyjaśnić, dlaczego czujemy się dobrze w przestrzeni przynajmniej częściowo zamkniętej. Przede wszystkim nie zawsze jest to prawda. Na przykład ludzie czują się naprawdę bardzo dobrze na otwartej plaży albo na lekko pofałdowanej równinie, czyli na terenach, gdzie może nie być w ogóle żadnego zamknięcia. Jednak w mniejszych przestrzeniach zewnętrznych: w ogrodach, parkach, alejach, na placach, takie częściowe zamknięcie wydaje się w jakiś sposób zwiększać poczucie bezpieczeństwa.

  Prawdopodobnie potrzeba zamknięcia przestrzeni wynika z naszych najbardziej pierwotnych instynktów. Na przykład człowiek, który szuka na świeżym powietrzu miejsca, żeby usiąść, rzadko siądzie pośrodku otwartej przestrzeni. Zazwyczaj szuka drzewa, o które mógłby się oprzeć, zagłębienia w ziemi, dołka, który by go częściowo objął i chronił. Przeprowadzone przez nas badania potrzeb przestrzennych ludzi w miejscach pracy wskazują na podobne zjawisko. Aby człowiek czuł się dobrze, potrzebuje pewnego choć nie całkowitego odgrodzenia swojego stanowiska pracy — wzorzec WYDZIELONE MIEJSCE DO PRACY (183). Clare Cooper w swojej pracy na temat parków opisuje podobną prawidłowość¹³: ludzie szukają przestrzeni częściowo zamkniętych i zarazem częściowo otwartych, czyli takich, które nie są ani zbyt zamknięte, ani zbyt otwarte.

  Pozytywowa przestrzeń zewnętrzna jest najczęściej tworzona w tym samym czasie co inne wzorce. Na zdjęciu przedstawiamy jedno z niewielu miejsc na świecie, gdzie znaczna masa budowli nie służy niczemu innemu, jak tylko stworzeniu pozytywowej przestrzeni zewnętrznej. W pewien sposób podkreśla to niezwykłą wagę tego wzorca.

  Gdy jakaś przestrzeń jest negatywowa, na przykład ma kształt litery „L”, zawsze można ją podzielić na części pozytywowe, odpowiednio rozmieszczając małe budynki, ściany lub dobudówki.

  Gdy przestrzeń okazuje się za bardzo zamknięta, zazwyczaj można rozwiązać ten problem, przebijając przejście w budynku.

  Dlatego:

  Kształtuj te przestrzenie, wykorzystując wzorzec SKRZYDŁA ŚWIATŁA (107). Stosuj pergole, buduj murki i sadź drzewa, żeby zamknąć przestrzenie, które są za bardzo eksponowane MIEJSCA DRZEWNE (171), ŚCIANA OGRODOWA (173), ŚCIEŻKA POD TRELIAŻEM (174). Pilnuj jednak, żeby żadne miejsce nie było za bardzo zamknięte zawsze musi się otwierać na inną, większą przestrzeń HIERARCHIA PRZESTRZENI OTWARTEJ (114). Planując przestrzeń, korzystaj także ze wzorca FASADY BUDYNKÓW (122). Zakończ kształtowanie pozytywowych przestrzeni zewnętrznych, tworząc miejsca wokół całego budynku, by w ten sposób zwrócić uwagę zarówno na przestrzenie zewnętrzne, jak i na budynki — KRAWĘDŹ BUDYNKU (160). Wzorzec POZYTYWOWA PRZESTRZEŃ ZEWNĘTRZNA (106) stosuj w DZIEDZIŃCACH, KTÓRE ŻYJĄ (115), OGRODACH DACHOWYCH (118), KSZTAŁCIE CIĄGU PIESZEGO (121), POKOJU ZEWNĘTRZNYM (163) i DZIKO ROSNĄCYM OGRODZIE (172)...