119.

PODCIENIA**

...wzorzec KASKADA DACHÓW (116) można dopełnić podcieniami. Przejścia biegnące wdzłuż ścian budynku, krótkie przejścia między budynkami, ULICZKA PIESZA (100), ścieżki między POŁĄCZONYMI BUDYNKAMI (108) oraz części STREF RUCHU (98) — wszystkie są znakomitym tworzywem dla podcieni. Podcienia to jeden z najpiękniejszych wzorców w tym języku. Jak mało który wpływają na całościowy charakter budynków.

***

Podcienia — kryte przejścia zdłuż krawędzi budynków, które częściowo znajdują się we wnętrzu, a częściowo na zewnątrz — w dużym stopniu decydują o sposobie interakcji ludzi z budynkami.

Bywa, że budynki są znacznie bardziej nieprzyjazne niż potrzeba. Nie dają możliwości połączeń między swoim wnętrzem a publicznym światem zewnętrznym. Tak naprawdę nie zapraszają ludzi do środka. Właściwie działają jako prywatne terytorium dla osób znajdujących się wewnątrz.

Problem tkwi w braku silnych powiązań miedzy terytorium wewnetrznym a całkowicie publicznym światem zewnętrznym. Miedzy tymi dwoma rodzajami przestrzeni nie ma stref, które byłyby w sposób dwuznaczny cześcią każdej z nich — miejsc charakterystycznych dla terytorium wewnętrznego, a zarazem stanowiących część świata publicznego.

Klasycznym rozwiązaniem naszego problemu są podcienia. Tworzą wieloznaczny obszar na pograniczu dwóch światów, dzięki któremu budynki są bardziej przyjazne. Ale żeby dobrze działać, muszą mieć następujące właściwości:

1. Żeby były publiczne, prowadzący do budynku ciąg sam musi stać się miejscem, które częściowo jest wewnątrz budynku i oddaje charakter tego wnętrza.

Kiedy przebiegające przez budynki i obok nich główne przejścia są naprawdę publiczne i przykryte przedłużeniem budynku — niskimi podcieniami, które otwierają się do budynku licznymi drzwiami i oknami lub półotwartymi ścianami — wówczas wnętrza budynków przyciągają przechodniów. To, co sie dzieje w środku, zostaje wyeksponowane na zewnątrz i ludzie zyskują poczucie kontaktu z wnętrzem. Przechodnie mogą obserwować wnętrza, wejść do środka i o coś zapytać.

2. Żeby uczynić to miejsce terytorium niezależnym od świata publicznego, należy stworzyć wrażenie, że jest ono przedłużeniem wnętrza budynku. Dlatego też musi być ono przykryte.

Podcienia to najprostszy i najpiękniejszy sposób ustanowienia takiego terytorium. Biegną wzdłuż budynku, tam, gdzie styka sie on ze światem publicznym; są dostępne dla wszystkich, chociaż częściowo osadzone w budynku, i mają głębokość co najmniej dwóch metrów.

3. Podcienia nie działają gdy krawędzie ich stropów są zbyt wysoko. Utrzymuj więc strop podcieni jak najniżej.

Krawędzie stropu umieszczone zbyt wysoko

4. W pewnych okolicznościach można wzmocnić efekt, jaki dają podcienia, gdy ogólnodostępne przejście piesze przecina cały budynek. Jest to szczególnie skuteczne tam, gdzie skrzydła budynku są wąskie — wówczas przejście przez budynek musi być dłuższe niż 7,5 metra. Będzie pięknie, jeżeli takie „tunele” połączą podcienia znajdujące się po obu stronach skrzydła. Znaczenie podcieni przechodzących przez budynek zależy od tego, jakie funkcje mają one pełnić. Opisano to we wzorcu WEWNĘTRZNY PASAŻ (101).

Podcienie przechodzące przez budynek

W tych stronach świata, gdzie wzorzec PODCIENIA (119) jest często stosowany, można spotkać kilometry całkowicie lub częściowo połączonych podcieni i krytych pasaży przecinających publiczne dzielnice miasta. Te przykryte dachem przestrzenie stają się scenerią, w której toczy się istotna część nieoficjalnego życia miasta. Rudofsky uważa, zresztą bardzo słusznie, że taka przestrzeń „zastępuje starożytne forum”. Duża część jego książki Streets for People (Ulice dla ludzi) zajmuje się właśnie podcieniami i cudowną wieloznacznością stwarzanych przez nie przestrzeni:

Po prostu nigdy nie przyszło nam do głowy, że ulice mogłyby przypominać bardziej oazy niż pustynie. W krajach, w których ulice jeszcze nie pełnią jedynie funkcji dróg szybkiego ruchu i parkingów, stosuje się wiele zabiegów dopasowujących ulice do potrzeb człowieka: pergole i markizy (rozciągane w poprzek całej ulicy), konstrukcje namiotowe lub stałe zadaszenia. Wszystkie te elementy są charakterystyczne dla Orientu lub takich krajów, jak Hiszpania, mających dziedzictwo orientalne. Najbardziej wyrafinowanym zadaszeniem ulicznym, namacalnym wyrazem solidarności społecznej w mieście lub, można powiedzieć, filantropii, są podcienia. Nieznane i niedoceniane na naszej szerokości geograficznej, te wyjątkowo wdzięczne obiekty pełnią o wiele więcej funkcji niż tylko zapewnianie ludziom schronienia przeciwko siłom natury czy ochranianie pieszych przed niebezpieczeństwami ruchu ulicznego. Nie tylko dodają krajobrazowej jednolitości ulicy, ale często zastępują starożytne fora. W całej Europie, północnej Afryce i Azji podcienia są zwyczajnym widokiem, ponieważ wykorzystuje je również architektura „oficjalna”. Na przykład wzdłuż ulic Bolonii biegnie ponad trzydzieści kilometrów portici²⁸.

Proste i piękne

Dlatego:

Wszędzie tam, gdzie ciągi piesze biegną wzdłuż ścian budynków, buduj podcienia. Przede wszystkim używaj podcieni do łączenia ze sobą budynków, tak aby ludzie mogli pod ich osłoną przechodzić z jednego miejsca do drugiego.

***

Niech podcienia będą niskie — ZRÓŻNICOWANA WYSOKOŚĆ POMIESZCZEŃ (190), a ich dachy schodzą jak najniżej — OSŁANIAJĄCY DACH (117). Niech słupy podpierające podcienia będą na tyle grube, żeby można się było o nie opierać — MIEJSCE PRZY SŁUPACH (226), a przerwy pomiędzy słupami — wąskie i niskie — NISKIE ODRZWIA (224). Do POŁĄCZENIA SŁUPÓW (227) wykorzystaj zwieńczenia łukowe, szerokie belki lub kratownice. Zadbaj o to, aby wnętrze dawało poczucie zamknięcia — KRAWĘDŹ BUDYNKU (160), PÓŁOTWARTA ŚCIANA (193). Przy konstrukcji podcieni wykorzystaj wzorce KONSTRUKCJA WYNIKA Z PRZESTRZENI SPOŁECZNYCH (205), POGRUBIENIE ŚCIAN ZEWNĘTRZNYCH (211)...

²⁸B. Rudofsky, Streets for People, Garden City: Doubleday 1969, s. 13.