141.

WŁASNY POKÓJ**

...wzorzec STOPNIOWANIE INTYMNOŚCI (127) wyjaśnia, że każdy dom potrzebuje pomieszczeń, w których domownicy mogą być sami. Jest to podstawowa i zasadnicza potrzeba każdego gospodarstwa domowego, które składa się z więcej niż jednej osoby — RODZINA (75), DOM DLA MAŁEJ RODZINY (76), DOM DLA DWOJGA (77). Ten wzorzec, opisując pomieszczenia, które ludzie mogą mieć dla siebie, równoważy i uzupełnia w sposób naturalny tok życia społecznego zapewniany przez wzorzec WSPÓLNE OBSZARY W SERCU BUDYNKU (129).

***

Nikt nie potrafi być blisko innych, nie mając zarazem częstych okazji do bycia samemu.

Domownik, który nie ma własnego pokoju, ciągle staje przed następującym problemem: chce uczestniczyć w życiu rodziny i być uznawany za ważnego członka tej grupy, ale nie może w pełni rozwinąć swojej indywidualności, ponieważ żadna część domu nie należy wyłącznie do niego. Przypomina to nieco oczekiwanie, by jeden tonący ratował drugiego. Tylko osoba o dobrze rozwiniętej, silnej osobowości może się odważyć na udział we wspólnym życiu.

Koncepcję tę zbadali dwaj amerykańscy socjologowie, Foote i Cottrell:

Istnieje punkt krytyczny, po którego przekroczeniu bliższy kontakt z drugą osobą nie prowadzi już do wzrostu empatii. (A) Do pewnego poziomu intymne interakcje z innymi ludźmi zwiększają zdolność empatii wobec nich. Ale gdy obecność jest bezustanna i nie ma od niej ucieczki, organizm wydaje się budować zabezpieczającą odporność na tę obecność [...]. To ograniczenie zdolności empatii powinno być brane pod uwagę przy planowaniu optymalnej wielkości i koncentracji populacji miejskich, jak również przy projektowaniu szkól oraz budynków mieszkalnych. (B) Rodziny, których członkowie mają czas i miejsce, by zachować prywatność, i w których dzieci uczy się pożytku i satysfakcji płynących z wycofania się w stronę intymnych marzeń, wykazują wyższą przeciętną zdolność empatii niż pozostałe rodziny⁴⁴.

Alexander Leighton zwrócił uwagę na to samo zagadnienie, podkreślając psychiczne szkody wynikające z systematycznego braku prywatności⁴⁵.

Jak możemy rozwiązać ten problem na gruncie kształtowania przestrzeni? Odpowiedź jest prosta: każdy powinien mieć własny pokój. Miejsce, gdzie może pójść i zamknąć za sobą drzwi, kryjówkę zapewniającą wizualną i akustyczną prywatność. Aby pokoje były naprawdę prywatne, powinny być rozmieszczone na krańcach domu, czyli na końcach skrzydeł budynku, na końcu STOPNIOWANIA INTYMNOŚCI (127), daleko od pomieszczeń wspólnych.

Przeanalizujmy teraz dokładniej sytuację poszczególnych członków rodziny.

Żona. Stawiamy ją na pierwszej pozycji, ponieważ tradycyjnie to ona ma największe problemy z zachowaniem prywatności. Należy bowiem do każdej części domu i w pewnym sensie każde miejsce w domu jest jej — jednak bardzo rzadko się zdarza, że pani domu ma mały, ale całkowicie własny pokój. Najbardziej przekonującym i najważniejszym argumentem w tej kwestii jest sławny esej Virginii Woolf zatytułowany Własny pokój⁴⁶. Właśnie ten utwór zainspirował nas do nadania niniejszemu wzorcowi tej samej nazwy.

Mąż. Dawniej pan domu zazwyczaj miał własny gabinet lub pracownię. Jednakże we współczesnych domach i mieszkaniach stało się to taką samą rzadkością, jak posiadanie własnego pokoju przez panią domu. A jest to sprawa równie istotna. Wielu mężczyznom ich dom kojarzy się z dokazującym dziećmi i z wysokimi wymaganiami, które są im tam stawiane. Jeśli pan domu nie ma własnego pokoju, szuka ciszy i spokoju w biurze, poza domem.

Nastolatki. Temu problemowi wśród nastolatków poświęciliśmy oddzielny wzorzec — DOMEK NASTOLATKA (154). Mówimy tam, że to właśnie nastolatki muszą pokonać problemy związane z budowaniem silnej i stabilnej tożsamości, a tymczasem młodzież najczęściej jest pozbawiana przez dojrzałych domowników miejsca w domu, które byłoby wyraźnie oznaczone jako należące do niej.

Dzieci. Bardzo małe dzieci mniej odczuwają potrzebę prywatności, ale nie są jej całkowicie pozbawione. Pragną mieć miejsce, gdzie mogą trzymać swoje rzeczy, gdzie od czasu do czasu mogą przebywać same lub gościć koleżankę czy kolegę (zobacz wzorce GRUPA DZIECIĘCYCH ŁÓŻECZEK (143) i WNĘKA NA ŁÓŻKO (188)). Dobry przegląd zapotrzebowań rodziny na przestrzeń prywatną przeprowadził John Madge⁴⁷. Na temat dzieci wypowiada się następująco:

W sypialni często przechowuje się większość osobistych przedmiotów, wokół których jednostka buduje poczucie samozadowolenia i które odróżniają ją od innych osób z najbliższego otoczenia. Okazuje się, że zazwyczaj chętniej pokaże się te przedmioty rówieśnikowi tej samej płci niż członkowi własnej rodziny.

Podsumowując, stwierdzamy więc, że posiadanie własnego pokoju — wnęki lub kącika z łóżkiem dla młodszych dzieci — jest niezbędne dla każdego członka rodziny. Pomaga w rozwoju poczucia tożsamości i wzmacnia związek z resztą rodziny. Co więcej, tworzy to terytorium osobiste, budując w ten sposób więzi z samym domem.

Dlatego:

Zapewnij każdemu członkowi rodziny, a przede wszystkim osobom dorosłym, osobny pokój. Najmniejszą przestrzenią osobistą jest wnęka ze stołem, półkami i zasłoną, największą — odrębny budynek, jak DOMEK NASTOLATKA (154) czy DOMEK NA STARE LATA (155). We wszystkich przypadkach, a szczególnie gdy chodzi o osoby dorosłe, umieszczaj prywatne pokoje na krańcach stopniowania intymności, daleko od wspólnych pomieszczeń.

***

Stosuj ten wzorzec jako antidotum na skrajne „bycie razem”, tworzone przez WSPÓLNE OBSZARY W SERCU BUDYNKU (129). Nawet małe dzieci powinny mieć przynajmniej wnękę we wspólnej sypialni — WNĘKA NA ŁÓŻKO (188). Natomiast mężczyźnie i kobiecie zapewnij oddzielne pokoje, niezależnie od wspólnej domeny dwojga. Może to być powiększona garderoba — GARDEROBA (189), domowy warsztat — DOMOWY WARSZTAT (157), lub wnęka w jakimś pomieszczeniu — ALKOWY (179), WYDZIELONE MIEJSCE DO PRACY (183). Jeśli są na to pieniądu, można nawet dać któremuś członkowi rodziny osobny domek dołączony do głównego budynku — DOMEK NASTOLATKA (154), DOMEK NA STARE LATA (155). W każdym przypadku musi być miejsce przynajmniej na stół, krzesła i PRZEDMIOTY Z TWOJEGO ŻYCIA (253). Szczegóły dotyczące kształtu tego pokoju znajdziesz we wzorcach ŚWIATŁO Z DWÓCH STRON W KAŻDYM POKOJU (159) i KSZTAŁT PRZESTRZENI WEWNĘTRZNEJ (191)...

⁴⁴N. Foote, L. Cottrell, Identity and Interpersonal Competence: A New Direction in Family Research, Chicago: University of Chicago Press 1955, s. 72—73, 79.

⁴⁵A. Leighton, Psychiatric Disorder and Social Environment, „Psychiatry” 1955, nr 18(3), s. 374.

⁴⁶V. Woolf, Własny pokój, Trzy gwinee, przeł. E. Krasińska, Warszawa: „Sic!” 2002.

⁴⁷J. Madge, Privacy and Social Interaction, „Transactions Of the Bartlett Society” 1964-1965, t. 3.