190.

...ten wzorzec pomaga w kształtowaniu pomieszczeń. Przydaje się w dopełnieniu wszystkich wzorców, które dotyczą pomieszczeń, podziemi, arkad, balkonów, pomieszczeń zewnętrznych bądź mniejszych pokoi w domu, czyli około stu ostatnich wzorców. Jeżeli wyobrażałeś sobie te przestrzenie, chodząc po działce, to wszystkie one będą już trójwymiarowe w twoim umyśle, będą objętościami przestrzeni, a nie zaledwie plamami na rzucie. Teraz, dzięki temu wzorcowi, który określa wysokości pomieszczeń, i następnemu wzorcowi, który definiuje dokładny kształt każdego pokoju, a także dzięki pozostałym wzorcom, uczynimy zadość tej trójwymiarowej koncepcji budynku.

  Ogólnie rzecz biorąc, sufity umieszczone nisko sprzyjają intymności, a umieszczone wysoko — nadają pomieszczeniu charakter oficjalny. W starszych budynkach, w których możliwe było różnicowanie wysokości sufitów, uznawano ten fakt za oczywisty. Jednak w budynkach, w których królują standardowe elementy, bardzo trudno sprawić, żeby sufity były na różnej wysokości w poszczególnych pomieszczeniach. Dlatego zapomina się o tej kwestii. Ludzie godzą się na to, ponieważ nie pamiętają, jak ważne racje psychologiczne przemawiają za zróżnicowaniem wysokości pomieszczeń.

  Próbując wyjaśnić znaczenie zróżnicowania wysokości pomieszczeń, z biegiem lat przedstawiliśmy trzy różne teorie. Pokażemy tutaj ewolucję tych teorii, ponieważ pozwoli to spojrzeć na to zagadnienie z odpowiedniej perspektywy i być może umożliwi tobie sformułowanie wzorca w sposób najbardziej dla ciebie właściwy.

  Teoria pierwsza. Wysokość sufitu powinna być sprzężona z długością i szerokością pokoju, ponieważ problem tkwi w proporcjach, a ludzie są zadowoleni lub niezadowoleni, zależnie od proporcji pomieszczenia.

  Dokładano wielu starań, by ustalić zasady, które dawałyby pewność, że pomieszczenia są „proporcjonalne”. I tak na przykład Palladio sformułował trzy reguły dotyczące proporcji. Wszystkie mają tę wspólną cechę, że wysokość pokoju powinna być liczbą pośrednią między jego długością a szerokością.

  W tradycyjnej architekturze japońskiej zasadę tę wyraża prosta reguła praktyczna. Otóż wysokość pokoju, wyrażona w centymetrach, równa się 190 + (9,4 x ilość tatami w pokoju). W ten sposób powstaje bezpośredni związek między powierzchnią podłogi a wysokością pomieszczenia. Sufit bardzo małego pokoju (trzy maty tatami) znajduje się na wysokości 2,18 centymetra. Duży pokój (dwanaście mat) ma wysokość 302 centymetry¹⁰².

  Chociaż takie podejście może wydawać się słuszne, w pewnych przypadkach nie jest oczywiście bezwzględnie obowiązującą zasadą geometryczną. Istnieje wiele bardzo niskich pomieszczeń, zwłaszcza w domach wiejskich lub w mniej oficjalnych budynkach, które są niezwykle przyjemne, mimo że całkowicie zaprzeczają zarówno regułom Palladia, jak i praktycznym zasadom japońskim.

  Teoria druga. Wysokość sufitu jest związana z dystansem społecznym między ludźmi przebywającymi w pokoju, z ich względną zażyłością lub jej brakiem, wynikającymi ze stopnia intymności wzajemnych kontaktów.

  Podana teoria wyraźnie wskazuje na to, co jest niewłaściwe w pokojach o złych proporcjach, i daje początek funkcjonalnym podstawom ustalania właściwej wysokości różnych przestrzeni. O wszystkim decyduje właściwy dystans społeczny. Wiadomo, że w różnych sytuacjach społecznych możemy mówić o odpowiednim i nieodpowiednim dystansie między ludźmi¹⁰³. Wysokość sufitu w pokoju ma dwojaki wpływ na dystans społeczny:

  A. Wysokość sufitu wpływa na pozorną odległość źródła dźwięku od słuchacza. W pomieszczeniu z niskim sufitem źródło dźwięku wydaje się bliższe, niż jest w rzeczywistości; tam zaś, gdzie sufit jest wysoko — dalsze.

  Dźwięk jest dla ludzi istotną wskazówką przy ocenianiu odległości (głos kroki, szelesty itp.), a to oznacza, że w zależności od wysokości sufitu zmienia się percypowana odległość między ludźmi w danym pomieszczeniu. Wysoki sufit sprawia, że ludzie wydają się bardziej oddaleni od siebie, niż ma to miejsce w rzeczywistości.

  Odwołując się do tego efektu, możemy stwierdzić, że intymne sytuacje wymagają bardzo niskich sufitów, mniej intymne — wyższych, pomieszczenia oficjalne — wysokich, a najbardziej publiczne sytuacje — najwyższych. Przykładami mogą być: baldachim nad dwuosobowym łóżkiem, kąt przy kominku, oficjalna sala recepcyjna, hall dworca Grand Central.

  B. Poprzez trójwymiarowe „bańki” przestrzenne. Wiemy, że każda sytuacja społeczna ma pewien horyzontalny wymiar czy średnicę. Możemy to sobie wyobrazić jako rodzaj membrany czy bańki, które wyznaczają ramy sytuacji. Prawdopodobnie taka bańka musi mieć także wymiar pionowy — określoną wysokość równą swojej średnicy. Jeśli tak, to wysokość sufitu, aby zapewnić dobre samopoczucie, powinna być równa dominującemu dystansowi społecznemu w danym pomieszczeniu. Ponieważ ludzie na dworcu Grand Central są sobie obcy i dzieli ich dystans społeczny praktycznie równy nawet 30 metrom — dlatego w tym wypadku sufit musi być umieszczony bardzo wysoko. Z kolei w intymnym zakątku lub nad łóżkiem małżeńskim, gdzie dystans społeczny nie przekracza 1,5—1,8 metra, sufit powinien znajdować się bardzo nisko.

  Teoria trzecia. Chociaż obie poprzednie teorie zawierają cenne spostrzeżenia, tkwi w nich jednak pewien błąd: zakładają bowiem, że bezwzględna wysokość sufitu w każdym pomieszczeniu ma decydujące znaczenie funkcjonalne. W rzeczywistości bezwzględnie mierzona wysokość wcale nie ma tak wielkiego znaczenia, jak wynikałoby z obu teorii.

  Na przykład, najbardziej intymne pomieszczenie w igloo może mieć zaledwie półtora metra wysokości, jednak w szczególnie gorącym klimacie nawet nałbardziej prywatne pokoje mogą wymagać 270 centymetrów. Obserwacja ta uzmysławia nam jasno, że o bezwzględnej wysokości sufitu decydują też inne czynniki — klimat i kultura. Zatem najwyraźniej żadna teoria, która uzależnia bezwzględną wysokość od danej sytuacji społecznej czy też wielkości pomieszczenia, nie może być słuszna i w pełni użyteczna. O co więc chodzi? Dlaczego wysokości sufitu się różnią? Jakie funkcjonalne znaczenie ma to zróżnicowanie?

  Skłaniamy się ku poglądowi, że tak naprawdę zasadnicze znaczenie ma tu samo zróżnicowanie, a nie tylko bezwzględna wysokość danego pomieszczenia. Bo jeżeli w budynku znajdują się pomieszczenia o różnej wysokości, a wysokość ma wpływ na relacje społeczne (z podanych wcześniej powodów), to już samo zróżnicowanie pozwala ludziom przemieszczać się między wysokimi i niskimi pomieszczeniami, stosownie do poziomu prywatności, jakiego poszukują. Każdy człowiek wiąże bowiem poczucie intymności z wysokością sufitu.

  Zgodnie z tą teorią wpływ wysokości sufitu nie jest bezpośredni; występuje raczej złożona interakcja między ludźmi a przestrzenią, w której ramach ludzie odczytują różne wysokości sufitu w budynku jako komunikaty i według nich zajmują określone pozycje. Czują się dobrze lub źle w zależności od tego, czy mogą wziąć udział w tym procesie i mieć pewność, że wybrali miejsce o odpowiedniej prywatności.

  Na koniec kilka praktycznych uwag dotyczących wprowadzenia tego wzorca w życie. Najmniejszy problem jest przy konstrukcji parterowej. Wysokości sufitów mogą być tam swobodnie różnicowane. Jednak w budynkach kilkupiętrowych nie jest to takie proste. Podłogi wyższych kondygnacji muszą znajdować się mniej więcej na jednym poziomie, a to oczywiście stwarza pewne trudności, gdy chce się zróżnicować wysokość sufitów poniżej. Oto kilka wskazówek, które pomogą przezwyciężyć trudności:

  1. Tam, gdzie chcesz obniżyć wysokość sufitu, zbuduj składziki pomiędzy stropem a sufitem — głębokie przynajmniej na 60 centymetrów.

  2. Umieść dwie alkowy jedna nad drugą. Jeśli każda z nich ma wysokość 1,90 metra, to sufit znajdzie się na wysokości 4 metrów, czyli na wysokości odpowiedniej dla przestrzeni publicznych.

  3. Zamiast obniżać sufit, podnieś poziom podłogi za pomocą schodków.

  4. Bardzo ważne jest, by w budynku było kilka pokoi z niskim sufitem, umieszczonym nie wyżej niż 2—2,30 metra. Są one bardzo piękne.

  5. W budynkach kilkupiętrowych pokoje o niskich sufitach będą najbardziej stosowne na wyższych kondygnacjach. Średnia wysokość pomieszczeń będzie prawdopodobnie malała w miarę dochodzenia do kolejnych pięter — najbardziej publiczne pokoje, przeznaczone na największe zgromadzenia, mieszczą się najczęściej na parterze, a w miarę oddalania się od gruntu pomieszczenia stają się coraz bardziej intymne.

  Dlatego:

  Sklepienia wprowadzają różnice w wysokości sufitów prawie automatycznie, ponieważ zaczynają się na wysokości około dwóch metrów nad poziomem podłogi i wznoszą się mniej więcej o jedną piątą szerokości pomieszczenia — SKLEPIENIA STROPOWO-SUFITOWE (219). Jeśli wysokość pomieszczeń zmienia się w ramach jednej kondygnacji, umieść składziki w przestrzeniach, które powstają w wyniku różnicowania szerokości — WIELKIE SKŁADOWANIE (145). Nadaj kształt indywidualnym pokojom niezależnie od wysokości sufitu, korzystając ze wzorców KSZTAŁT PRZESTRZENI WEWNĘTRZNEJ (191) oraz KONSTRUKCJA WYNIKA Z PRZESTRZENI SPOŁECZNYCH (205). Różnicuj wysokości pomieszczeń między poszczególnymi kondygnacjami, umieszczając najwyższe pomieszczenia na parterze, a najniższe na najwyższym piętrze patrz tabela we wzorcu OSTATECZNE ROZMIESZCZENIE SŁUPÓW (213)...