117.

OSŁANIAJĄCY DACH**

...niektóre fragmenty kaskady dachów stworzonej nad SKRZYDŁAMI ŚWIATŁA (107) zgodnie ze wzorcem KASKADA DACHÓW (116) są płaskie, inne są bardzo strome, jeszcze inne — sklepione. Ten wzorzec określa charakter części pochyłych lub sklepionych. Następny wzorzec opisuje charakter tych fragmentów, które muszą być płaskie.

***

Dachy odgrywają zasadniczą rolę w naszym życiu. Najprymitywniejsze budynki są właściwie samym dachem. Gdy dach jest niewidoczny, jeżeli jego istnienie nie jest odczuwane wokół budynku lub gdy nie można z niego korzystać, wówczas ludzie nie mają podstawowego poczucia schronienia.

Ochraniającej funkcji dachu nie da się stworzyć, stawiając jedynie duży lub pochyły dach na szczycie istniejącej już konstrukcji. Dach ochrania jedynie wtedy, gdy zawiera, obejmuje, przykrywa i otacza zachodzące procesy życiowe. Oznacza to po prostu, że dach powinien być daży i dobrze widoczny, a w jego strukturze, nie tylko pod nią, powinny znajdować się pomieszczenia mieszkalne.

Porównajmy przykłady przedstawione na zdjęciach. Jest wyraźna różnica między dachem, w który wbudowano pomieszczenia mieszkalne, a takim, który ich nie ma.

Jeden dach jest zamieszkiwany, drugi został nasadzony

Różnica między tymi domami wynika przede wszystkim z tego, że w jednym z nich dach stanowi integralną część bryły domu, w drugim zaś jest niczym więcej niż pokrywką osadzoną na szczycie budynku. W pierwszym wypadku budynek daje niezwykle silne poczucie schronienia i nie da się wyznaczyć na fasadzie poziomej linii, która oddzieliłaby dach od zamieszkanych części budynku. Natomiast w drugim wypadku dach jest tak wyraźnie odrębną częścią domu, że linia rysuje się niemal sama.

Uważamy, że związek między geometrią dachów a ich zdolnością do zapewniania psychologicznego schronienia można udokumentować empirycznie. Po pierwsze, istnieją dowody na to, że zarówno dzieci, jak i dorośli naturalnie preferują dachy ochraniające, jak gdyby miały one cechy archetypiczne. Na przykład według Amosa Rapoporta:

„Dach” jest symbolem domu, jak w zwrocie „mieć dach nad głową”. Znaczenie dachu zostało podkreślone w wielu pracach. W jednym z badań położono nacisk na znaczenie obrazów, to jest symboli, przedstawiających dom. Stwierdzono, że dach dwuspadowy symbolizuje schronienie, w przeciwieństwie do dachu płaskiego i dlatego ten ostatni jest nie do zaakceptowania z punktu widzenia symboliki. Inna praca z literatury przedmiotu wskazuje na rolę, jaką odgrywa ten aspekt przy wyborze kształtu domu w Anglii, a poza tym wykazuje, że dwuspadowy dach kryty dachówką stanowi symbol bezpieczeństwa. Jest traktowany, a nawet pokazany w reklamie towarzystwa budownictwa mieszkaniowego jako parasol, a wznoszone przez nie domy bezpośrednio odzwierciedlają ten pogląd²⁴.

George Rand wyciągnął podobne wnioski z własnych badań. Twierdzi bowiem, że ludzie są niezwykle konserwatywni, jeśli chodzi o wyobrażenia domu i schronienia. Mimo pięćdziesięciu lat panowania płaskich dachów „ruchu nowoczesnego”, ludzie ciągle uważają prosty dach dwuspadowy za najpotężniejszy symbol schronienia²⁵.

Francuska lekarz psychiatra, Menie Gregoire, tak pisze o dzieciach:

Poproszono dzieci mieszkające w blokach w Nancy o to, by narysowały dom. Dzieci te mieszkały od urodzenia w blokach mieszkalnych, stojących jak domki z kart na samotnym wzgórzu. Wszystkie bez wyjątku narysowały małą chatkę z dwoma oknami i dymem ulatującym z komina²⁶.

Takie dowody można by odrzucić ze względu na to, że oddziaływały na nie wpływy kulturowe. Istnieją jednak dowody innego rodzaju, bardziej oczywiste, które w prosty sposób unaoczniają związek pomiędzy cechami dachu a poczuciem schronienia. Poniżej opisujemy cechy geometryczne, które musi mieć dach, żeby tworzyć taką atmosferę.

1. Przestrzeń znajdująca się pod dachem lub na nim musi być przestrzenią użyteczną, z którą ludzie codziennie się kontaktują. Poczucie schronienia wynika z faktu, że dach nas otacza i jednocześnie przykrywa. Możemy to sobie wyobrazić na dwa sposoby. W obu przypadkach pomieszczenia znajdujące się pod dachem są nim naprawdę otoczone.

Dwa przekroje dachu

2. Dach widziany z daleka powinien wyglądać jak spora i masywna część budynku. Gdy widzi się budynek, widzi się dach. Jest to być może najłatwiej dostrzegalna cecha mocnego, ochraniającego dachu.

Cóż dodaje uroku starej wiejskiej stodole, jeśli nie jej ogromny dach? Pochyła powierzchnia z szarych gontów, wystawiona na zmiany pogody jak stok wzgórza i swoją wielkością sugerująca szczodrość, która cieszy serce. Wiele starych domów wiejskich również zbudowano w tej samej hojnej skali i z oddali widzi się przede wszystkim ich ogromne, nachylone dachy. Chronią swoich mieszkańców jak kura chroni swoje pisklęta i są wzruszającym obrazem ducha domowego w jego prostszych formach²⁷.

3. Ochraniający dach powinien być tak umieszczony, żeby można go było dotknąć z zewnątrz. Jeżeli jest dwuspadowy lub wysoko sklepiony, jakaś część dachu powinna schodzić do ziemi w pobliżu miejsca, gdzie przechodzi ścieżka, tak żeby dotknięcie krawędzi dachu było czynnością naturalną.

Krawędzie dachów, które można dotknąć

Dlatego:

Pochylaj dach lub rób z niego sklepienie. Niech cała jego powierzchnia będzie widoczna, a okapy sprowadź w dół nisko, by tam, gdzie ludzie na chwilę przystają, na przykład niedaleko wejść, znajdowały się na wysokości 180 lub 200 centymetrów nad terenem. Wbuduj ostatnie piętro każdego skrzydła w dach, tak aby ten nie tylko je przykrywał, ale wręcz otaczał.

***

Dokładny kształt przekroju dachu znajdziesz we wzorcu SKLEPIENIA DACHOWE (220). Wykorzystaj przestrzeń znajdującą się w samym szczycie stromego dachu na WIELKIE SKŁADOWANIE (145). W miejscach, w których dach schodzi nisko, przedłuż go, stosując wzorzec PODCIENIA (119) lub GALERIOWA OBWÓDKA (166). Płaskie dachy buduj wyłącznie tam, gdzie ludzie będą mogli na nie wychodzić i używać ich jako ogrodów — OGRÓD DACHOWY (118). Tam, gdzie w dach wbudowano pomieszczenia, zrób w nim okna — LUKARNY (231). Jeżeli plan twojego budynku jest złożony, znajdź właściwy sposób zetknięcia się różnych pochyłych dachów we wzorcu UKŁAD DACHÓW (209)...

²⁴A. Rapoport, House Form and Culture, Englewood Cliffs: Prentice-Hall 1969, s. 134.

²⁵G. Rand, Children's Images of Houses: A Prolegomena to the Study of Why People Still Want Pitched Roofs, Environmental Design: Research and Practice, Proceedings of the EDRA 3/AR 8 Conference, Los Angeles: William J. Mitchell, University of California, styczeń 1972, s. 6-9-2 do 6-9-10.

²⁶M. Gregoire, The Child in the High-Rise, „Ekistics” maj 1971, s. 331-333.

²⁷J. Burroughs, Signs and Seasons, New York: Houghton Mifflin 1914, s. 252.