101.

WEWNĘTRZNY PASAŻ

...jeżeli zespół budynków powstał w strefie gęstej zabudowy, wówczas część ruchu nie może być wyprowadzona na zewnętrzne ULICZKI PIESZE (100), ponieważ same budynki zajmują zbyt duży teren. W tym wypadku główne arterie STREF RUCHU (98) muszą przybrać formę wewnętrznych pasaży podobnych do uliczek pieszych, ale przebiegających częściowo lub całkowicie w budynkach. Wewnętrzne pasaże zastępują straszne korytarze, które niszczą tak wiele nowoczesnych budynków, a także ułatwiają tworzenie wewnętrznego układu BUDYNKU ZŁOŻONEGO (95).

***

Gdy zewnętrzne ulice piesze nie są w stanie obsłużyć całego ruchu w publicznym zespole budynków, potrzebna jest nowa forma wewnętrznej ulicy, całkowicie różna od tradycyjnego korytarza.

Wewnętrzna ulica

Problemy związane z ulicami pojawiają się w dwóch sytuacjach.

1. Zimny klimat. W regionach o zimnym klimacie ruch pieszych wyprowadzony całkowicie na zewnętrz budynków, zamiast wzmacniać komunikację społeczną, wręcz ją hamuje. Można oczywiście przykryć ulicę dachem wykonanym ze szkła. Ale skoro tylko ulica zostanie obudowana w ten sposób, staje się odmienną ekosferą społeczną i zaczyna inaczej funkcjonować.

2. Duża gęstość zabudowy. Gdy kompleks budynków powstał na terenie tak gęstej zabudowy, że zajmuje całą działkę, tworzy właściwie ciągły dwu-, trzy- lub czteropiętrowy budynek i nie zostawia miejsca na ulice zewnętrzne. Trzeba wówczas rozwiązać kwestię głównych ciągów przelotowych w zupełnie inny sposób.

Oba wspomniane wyżej problemy można rozwiązać, zastępując ulice wewnętrznymi pasażami lub korytarzami. Jednak ulice przeniesione do wewnątrz i przekryte zaczynają „cierpieć” z powodu wyjałowienia wywołanego izolacją. Po pierwsze, są oddalone od sfery życia publicznego i dlatego są często opustoszałe — ludzie rzadko czują się na tyle swobodnie, by zatrzymywać się w ogólnodostępnych korytarzach, oddalonych od ulic. Po drugie, korytarze te stają się tak nieprzyjazne, że rzadko kiedy coś się w nich dzieje. Nie zostały zaprojektowane do przebywania w nich, ale do „przepędzania” przez nie ludzi.

Chcąc rozwiązać problemy, które powstają, gdy próbujemy przenieść ulice do wnętrz budynków, trzeba zapewnić pięć następujących cech.

1. Skrót

Miejsca publiczne powinny zachęcać do swobodnego przebywania w nich bez specjalnego celu. Dotyczy to szczególnie publicznych miejsc w lokalnych budynkach użyteczności publicznej (urzędów miejskich, centrów społecznych, bibliotek publicznych), ponieważ jeśli ludzie czują, że wolno im kręcić się bezproduktywnie, z konieczności poznają funkcje danego budynku i może zaczną chętniej z niego korzystać.

Niestety, ludzie rzadko czują się swobodnie w takich miejscach, jeśli znajdują się tam, nie mając Oficjalnego Powodu. Goffman przedstawia tę sytuację następująco:

Przebywanie bez wyraźnie określonego celu w miejscu publicznym jest czasem nazywane przesiadywaniem lub rozwalaniem się — gdy człowiek nie zmienia pozycji — albo wałęsaniem — gdy się porusza. Każda z tych czynności może zostać uznana za wystarczająco niestosowną, by spowodować interwencję prawa. Na wielu ulicach naszych miast, szczególnie w określonych godzinach, policjanci zainteresują się każdym, kto sprawia wrażenie, że nic nie robi, i każą mu „rozejść się”. (W Londynie niedawne orzeczenie sądu stwierdza, że obywatel ma prawo spacerować po ulicy, nie ma jednak prawa jedynie stać na niej). W Chicago osoba wyglądająca na włóczęgę może siedzieć w pewnych miejscach, jeśli jednak opuści taki azyl, musi sprawiać wrażenie, że jest zdecydowana dostać się do jakiegoś celu. Podobnie niektóre osoby zawdzięczają umieszczenie w ośrodkach psychiatrycznych temu, że zostały zatrzymane przez policję, gdy wałęsały się bez wyraźnego celu po ulicach po zamknięciu sklepów6.

Jeśli publiczna przestrzeń naprawdę ma być użyteczna, musi w jakiś sposób przeciwdziałać wrogiemu nastawieniu do wałęsania się, występującemu we współczesnym społeczeństwie. Zaobserwowaliśmy następujące problemy:

a. Ludzie nie przebywają w publicznym miejscu, jeżeli muszą podjąć jakieś dodatkowe działania, które sugerowałyby, że mają oficjalne powody, by się tam znaleźć.

b. Ludzie nie będą swobodnie używać danego miejsca, jeżeli ktoś (na przykład recepcjonista lub urzędnik) spyta, w jakim celu się tam znaleźli.

c. Ludzie raczej nie wchodzą do przestrzeni publicznych, które wymagają pokonania drzwi, korytarzy, schodów i tym podobnych, gdy ich wizyta nie ma określonego celu.

Wszystkie miejsca pozbawione takich problemów, na przykład mediolańska Galleria, charakteryzują się tym, że przecinają je ogólnodostępne pasaże, wzdłuż których są miejsca, gdzie można się zatrzymać, trochę pokręcić i poobserwować otoczenie.

Skróty

2. Szerokość

Wewnętrzny pasaż powinien być na tyle szeroki, by spacerujący lub zatrzymujący się na nim ludzie czuli się swobodnie. Nieoficjalnie prowadzone doświadczenia pozwoliły ustalić, jak dużo miejsca potrzebują ludzie, gdy mijają się z innymi. Wzięliśmy pod uwagę sytuację, gdy najwyżej dwie osoby mijają dwie inne lub trzy mijają jedną, ponieważ prawdopodobieństwo mijania trzech osób przez trzy inne jest niewielkie. Każda osoba zajmuje około 60 centymetrów. Jeśli chcemy uniknąć wrażenia zatłoczenia, odległośc pomiędzy dwoma mijającymi się grupami powinna wynosić około 30 centymetrów. Ponadto ludzie zwykle chodzą w odległości przynajmniej 30 centymetrów od ściany. Zatem szerokość pasażu powinna wynosić co najmniej 330 centymetrów.

Przeprowadzone przez nas doświadczenia wykazały również, że osoba siedząca lub stojąca na krawędzi ulicy odczuwa pewien dyskomfort, gdy przechodnie mijają ją w odległości mniejszej niż półtora metra. Tak więc w tych miejscach ulicy, gdzie umieszczono siedzenia, gdzie coś się dzieje, gdzie są wejścia, kontuary biur i tym podobne, szerokość ulicy powinna być zwiększona do około 5 (aktywność wzdłuż jednej ściany) lub 6 metrów (aktywność po obu stronach ulicy).

3. Wysokość

Także wysokość wewnętrznego pasażu powinna być pozytywnie odbierana przez spacerujących lub przystających tam ludzi. Zgodnie ze wzorcem ZRÓŻNICOWANA WYSOKOŚĆ POMIESZCZEŃ (190) wysokość każdej przestrzeni powinna odpowiadać właściwym dla danej sytuacji poziomym dystansom społecznym między ludźmi: im wyżej znajduje się strop, tym bardziej ludzie wydają się oddaleni od siebie.

Edward Hall w Ukrytym wymiarze sugeruje, że dystans, który sprawia, że obce sobie osoby czują się komfortowo, jest równy odległości uniemożliwiającej rozróżnienie szczegółów twarzy drugiej osoby⁷. Hall podaje, że jest to 360—490 centymetrów. A zatem co najmniej tyle powinna też wynosić wysokość wewnętrznego pasażu.

W miejscach, w których ludzie rozmawiają ze sobą na siedząco lub na stojąco, stosowny dystans społeczny będzie odpowiednio mniejszy. Według Halla wynosi on 120—215 centymetrów. A więc strop w miejscach aktywności i „przy krawędzi” powinien się znajdować na wysokości około 215 centymetrów.

Stosownie do powyższych sugestii szeroki wewnętrzny pasaż powinien być wysoki na środku, a niski po bokach. Wysokość w środkowej części, gdzie ludzie tylko przechodzą i są względem siebie anonimowi, może wynosić od 360 do 610 centymetrów lub nawet więcej — stosownie do skali ulicy. Przy ścianach, gdzie ludzie są skłonni się zatrzymywać i nieco bardziej angażować w życie budynku, wysokość stropu może być mniejsza. Na zamieszczonym na następnej stronie rysunku przedstawiono trzy przekroje ulic wewnętrznych, w których zastosowano te reguły.

Przekroje wewnętrznego pasażu

4. Szerokie wejście

Na tyle, na ile to możliwe, wewnętrzna ulica powinna być kontynuacją ruchu pieszego na zewnątrz budynku. W tym celu droga wiodąca do wnętrza budynku powinna być możliwie ciągła, wejście zaś szerokie — przypominające raczej bramę niż drzwi. Wejście o szerokości 4,5 metra ma już taki charakter.

5. Zaangażowanie wzdłuż brzegów pasażu

Aby zachęcić do swobodnego wałęsania się, co opisano w punkcie Skrót, ulica wymaga stworzenia kontinuum różnych „punktów zaangażowania” wzdłuż bocznych ścian.

Okna pomieszczeń znajdujących się wzdłuż ścian pasażu powinny wychodzić na ulicę. Wiemy, jak nieprzyjemne jest chodzenie korytarzem, którego ściany są puste. Przechodzień nie tylko traci poczucie, gdzie jest, ale narasta w nim wrażenie, że został odcięty od całego życia budynku, które wydaje się toczyć gdzieś za ścianą. Sądzimy, że kontakt z przechodniami nie będzie budził sprzeciwu pracowników, jeśli tylko nie przekroczy pewnej granicy, to znaczy, jeśli miejsca pracy będą chronione półściankami albo przez zapewnienie odpowiedniej odległości.

Wzdłuż korytarza powinny się, znajdować siedzenia i miejsca, gdzie można się zatrzymać, takie jak stoiska z gazetami i czasopismami albo budki ze słodyczami, tablice informacyjne, wystawy i ekspozycje.

Wejścia i recepcje biur oraz różne inne usługi powinny wchodzić w korytarz. Podobnie jak aktywności, wejścia i lady recepcyjne tworzą w korytarzu „miejsca” i powinny być łączone ze strefami do siedzenia i innymi punktami, gdzie można się zatrzymywać. W większości budynków użyteczności publicznej te lady i wejścia są zazwyczaj oddalone od korytarzy, co z jednej strony powoduje, że trudno je zauważyć, z drugiej podkreśla różnicę między korytarzem jako miejscem, którym się tylko przechodzi, a biurem jako miejscem, w którym coś się dzieje. Problemy te można rozwiązać, jeśli wejścia i lady będą wchodziły do wnętrza pasażu i staną się jego częścią.

Dlatego:

Tam, gdzie klimat lub gęstość zabudowy wymuszają poprowadzenie głównych ciągów ruchu wewnątrz budynków, buduj je jako pasaże. Umieść je tak, by skracały drogę, stanowiąc (na ile to możliwe) przedłużenie miejskich ulic z szeroko otwartymi wejściami. Wzdłuż brzegów rozmieść okna, miejsca do siedzenia, lady oraz wejścia, które wchodzą w przestrzeń holu i eksponują przechodniom główne funkcje budynku. Niech wewnętrzne pasaże będą szersze niż zwyczajny korytarz — powinny mieć co najmniej 330 centymetrów szerokości, a zwykle więcej, 450—600 centymetrów. Niech będą wysokie, co najmniej na 4,5 metra. Jeśli jest to możliwe, zadbaj, by pasaże były przykryte szklanym dachem, a wzdłuż bocznych ścian miały niskie miejsca. Jeżeli pasaż ma kilka kondygnacji, wówczas galerie wzdłuż krawędzi na różnych piętrach mogą być użyte do stworzenia takich niskich miejsc.

***

Niech pasaż przypomina, na ile to możliwe, ULICZKĘ PIESZĄ (100) ze spływającymi do niej SCHODAMI ZEWNĘTRZNYMI (158). W niższych partiach wzdłuż ścian pasażu stwórz za pomocą wejść, punktów recepcyjnych i miejsc do siedzenia kieszenie aktywności — RODZINA WEJŚĆ (102), KIESZENIE AKTYWNOŚCI (124), RECEPCJA WITA CIĘ (149), MIEJSCE PRZYOKIENNE (180), ZRÓŻNICOWANA WYSOKOŚĆ POMIESZCZEŃ (190). W tych miejscach zapewnij dobre oświetlenie — GOBELIN ZE ŚWIATŁA I MROKU (135). Połącz pasaż z przylegającymi do niego pomieszczeniami, stosując OKNA WEWNĘTRZNE (194) i MASYWNE PRZESZKLONE DRZWI (237). Aby wewnętrzny pasaż charakteryzował się odpowiednim ożywieniem, oblicz jego całkowitą powierzchnię, korzystając ze wzorca INTENSYWNOŚĆ RUCHU PIESZEGO (123)...

⁶E. Goffman, Behavior in Public Places: Notes on the Social Organization of Gatherings, New York: Free Press 1963, s. 56.

⁷E. T. Hall, Ukryty wymiar, przeł. T. Hołówka, Warszawa: Warszawskie Wydawnictwo Literackie Muza 2003.