171.

...drzewa są drogocenne. Zachowajmy je. Zostawmy w nienaruszonym stanie. Jeśli postępujesz zgodnie ze wzorcem NAPRAWA DZIAŁKI (104), to już zadbałeś o to, by drzewa pozostały nietknięte i by nowa budowla im nie przeszkadzała. Być może posadziłeś DRZEWA OWOCOWE (170) i chcesz zasadzić jeszcze inne drzewa. Ten wzorzec ponownie podkreśla, jak wielkie znaczenie ma pozostawienie drzew w nienaruszonym stanie, i wskazuje, jak je sadzić, jak o nie dbać i jak je wykorzystywać, by tworzone przez nie przestrzenie były użytkowym przedłużeniem budynku.

  Drzewa mają bardzo głębokie i zasadnicze znaczenie dla istot ludzkich. Znaczenie starych drzew jest archetypowe. W snach bardzo często symbolizują osiągnięcie pełni osobowości: „Ponieważ [...] rozwoju psychicznego nie da się wywołać dzięki świadomemu wysiłkowi woli, ale zachodzi on mimowolnie i w sposób naturalny, w snach często jest symbolizowany przez drzewo, którego powolny, potężny, mimowolny wzrost wypełnia określony wzorzec”⁷⁷.

  Wiele wskazuje na to, że drzewa, obok domów i innych ludzi, są jednym z trzech najbardziej podstawowych elementów środowiska człowieka. W technice dom — drzewo — osoba (Home—Tree—Person), opracowanej przez psychologa Johna Bucka, przyjmuje się rysunki, jakie badana osoba tworzy na temat każdej z tych trzech „całości”, za podstawę testów projekcyjnych. Sam fakt, że uważa się drzewa za równie pełne znaczeń, jak domy i ludzie, jest bardzo ważnym świadectwem ich wartości⁷⁸.

  Niestety, drzewa, które się sadzi i przesadza w dzisiejszych centrach miast i na przedmieściach, w większości nie zaspokajają nieprzepartej ludzkiej tęsknoty za drzewami. Nigdy nie zapewnią poczucia piękna i spokoju, ponieważ sadzi się je i otacza budynkami bez poszanowania dla miejsc, które tworzą.

  Drzewa, które ludzie kochają, tworzą wyjątkowe miejsca społeczne. Są to miejsca, w których można przebywać, przez które się przechodzi, o których można śnić i które można rysować. Drzewa umożliwiają tworzenie miejsc społecznych różnego rodzaju: parasola — gdy pojedyncze drzewo z nisko opadającymi gałęziami, takie jak dąb, tworzy zewnętrzny pokój; pary — gdy dwa drzewa tworzą bramę; gaju — gdzie kilka drzew rośnie blisko siebie, tworząc grupę; placu — gdzie drzewa zamykają otwartą przestrzeń; alei — gdzie podwójny rząd drzew z dotykającymi się koronami stoi wzdłuż ścieżki lub ulicy. Tylko wtedy, gdy będziemy świadomi możliwości tworzenia różnorodnych miejsc za pomocą drzew, odczujemy ich prawdziwą obecność i znaczenie.

  Drzewa, które sadzi się obecnie, nie mają nic z tego charakteru. Rosną w donicach na parkingach i wzdłuż ulic oraz na specjalnie ukształtowanych terenach, które można oglądać, ale gdzie nie można się dostać. Nie tworzą miejsc w żadnym znaczeniu tego słowa i dlatego są ludziom obojętne.

  Zachodzi niebezpieczeństwo, iż ktoś po zapoznaniu się z tymi argumentami wyciągnie błędny wniosek, że drzewa powinno się „wykorzystywać” instrumentalnie dla dobra ludzi. I niestety, we współczesnych miastach pogląd ten zdobył licznych zwolenników drzewa traktuje się instrumentalnie jak źródło naszej przyjemności.

  Ale z naszego rozumowania wynika coś zupełnie przeciwnego. Drzewa zasadzone dookoła budynku w mieście — w parku czy w ogrodzie — nie rosną w lesie. Wymagają troski. Kiedy tylko zdecydujemy się zasadzić drzewa w mieście, musimy brać pod uwagę to, że drzewo staje się innym rodzajem ekologicznego bytu. W lesie drzewa rosną w dogodnych dla siebie miejscach: ich zagęszczenie, nasłonecznienie, wiatr, wilgotność są wynikiem naturalnego doboru. Ale w mieście drzewo rośnie tam, gdzie zostało posadzone, i nie przetrwa, jeżeli nie będziemy o nie dbać — przycinać, obserwować i opatrywać, kiedy ktoś ponacina mu korę...

  Trzeba teraz wspomnieć o bardzo subtelnej interakcji. Drzewa nie będą zadbane, jeśli ludzie nie lubią i nie odwiedzają miejsc, w których one rosną. Jeżeli drzewa zostały zasadzone przypadkowo w jakimś ogrodzie czy parkowych zaroślach, nie są wystarczająco blisko ludzi, by je zauważali. W efekcie zmniejsza się prawdopodobieństwo zapewnienia im niezbędnej pielęgnacji.

  W ten sposób dotarliśmy do istoty złożonej interaktywnej symbiozy między drzewami i ludźmi.

  1. Ludziom potrzebne są drzewa — z powodów opisanych powyżej.

  2. Kiedy posadzi się drzewa, trzeba o nie dbać (w przeciwieństwie do drzew leśnych).

  3. Nie zapewni się drzewom właściwej opieki, jeżeli nie będą rosły w miejscach lubianych przez ludzi.

  4. To z kolei wymaga, by drzewa tworzyły przestrzenie społeczne.

  5. Gdy tylko drzewa stworzą przestrzenie społeczne, będą mogły rosnąć w sposób naturalny.

  Widzimy zatem, że drzewa w miastach — dziwnym zbiegiem okoliczności — mogą dobrze rosnąć, i to w zgodzie ze swoją naturą, tylko wtedy, gdy „współdziałają” z ludźmi i pomagają tworzyć przestrzenie, których ludzie potrzebują.

  Dlatego:

  Spraw, by drzewa tworzyły „pomieszczenia” i przestrzenie, aleje, place i zagajniki. W tym celu umieść między drzewami treliaże i ścieżki, a pod samymi drzewami siedziska — POKÓJ ZEWNĘTRZNY (163), ŚCIEŻKA POD TRELIAŻEM (174), MIEJSCA DO SIEDZENIA (241). Jednym z najlepszych sposobów tworzenia miejsca dla ludzi obok drzew jest wzniesienie niskiego murku, który chroni korzenie roślin i tworzy siedzisko — MUREK DO SIEDZENIA (243)...