21.

LIMIT CZTERECH KONDYGNACJI**

...gęstość zabudowy na obszarze zurbanizowanym zmienia się: w zasadzie rośnie w kierunku centrum miasta i maleje w stronę obrzeży — PASY MIEJSKIE I PASY WIEJSKIE (3), SIATKA WIEJSKICH DRÓG (5), MAGIA MIASTA (10). Jednakże dla dobra człowieka, na terenie całego miasta, nawet w jego najbardziej zagęszczonych miejscach, wysokość budynków powinna podlegać ograniczeniu.

***

Istnieje wiele dowodów wskazujących na to, że wysokie budynki doprowadzają ludzi do szaleństwa.

Wysokie budynki nie mają żadnych prawdziwych zalet, poza spekulacyjnymi zyskami, jakie przynoszą bankom i posiadaczom gruntów. Nie są tańsze, nie pomagają w kreowaniu otwartych przestrzeni, degradują krajobraz miejski, niszczą życie społeczne, potęgują przestępczość, sprawiają, że życie dzieci jest trudniejsze. Poza tym są kosztowne w utrzymaniu, wpływają destrukcyjnie na otaczające tereny otwarte, blokują światło, powietrze i widoki. Niezależnie od tego wszystkiego, co dowodzi, że wysokie budynki nie mają zbytniego sensu, empirycznie stwierdzono, że wpływają destrukcyjnie na ludzką psychikę i uczucia.

„Gmach Ministerstwa Prawdy — w nowomowie Miniprawd — odbijał zdecydowanie od wszystkich innych budowli w okolicy. Była to ogromna piramida z lśniącego białego betonu, pnąca się tarasami w górę na wysokość trzystu metrów.”^*

Są na to dwa oddzielne zbiory dowodów. Pierwszy ukazuje wpływ wysokiej zabudowy mieszkaniowej na społeczne i psychiczne funkcjonowanie rodzin. Drugi opisuje wpływ dużych i wysokich budynków na relacje między ludźmi w biurach i miejscach pracy. Poniżej prezentujemy opis pierwszego badania. Drugi, dotyczący biur i miejsc pracy, umieściliśmy we wzorcu BUDYNEK ZŁOŻONY (95), ponieważ wiąże się on nie tylko z wysokością budynków, lecz również z ich kubaturą.

Chcielibyśmy zaznaczyć, że w następnych akapitach tylko pozornie interesujemy się wyłącznie budynkami mieszkalnymi. Zaburzenia psychiczne i wyobcowanie społeczne spowodowane wysokością budynków związane są również z miejscami pracy.

Niezbite dowody przedstawia D. M. Fanning, który wskazuje na bezpośrednią korelację między zaburzeniami umysłowymi a wysokością, na jakiej mieszkają osoby nimi dotknięte⁵⁸. Im wyżej umieszczone mieszkanie, tym większe prawdopodobieństwo, że jego mieszkańcy zapadną na choroby psychiczne. Nie wynika to po prostu z tendencji do wybierania wyżej położonych mieszkań przez osoby podatne na tego rodzaju zaburzenia. Fanning udowadnia, że zależność jest najsilniejsza w przypadku osób, które spędzają większość czasu w swoich mieszkaniach. W badanych rodzinach korelacja była najsilniejsza u kobiet, które prawie cały czas przebywają w domu; słabsza w przypadku dzieci, które nie pozostają tak długo w mieszkaniach, a najsłabsza u mężczyzn, którzy spędzają najwięcej czasu poza domem. Prawdopodobnie więc sam czas spędzany na dużych wysokościach jest czynnikiem powodującym omawiany efekt.

Tłumaczy to prosty mechanizm: wysoko położone mieszkania unoszą ludzi z powierzchni ziemi, odcinają ich od codziennych, zwyczajnych interakcji społecznych zachodzących na ulicach, chodnikach, w ogródkach czy na gankach. Ludzie pozostają sami w swoich mieszkaniach, a wyjście do świata zewnętrznego wymaga od nich decyzji, która staje się formalna i krępująca. Gdy więc nie mają jakiegoś konkretnego celu, by wyjść z domu, pozostają w nim, w samotności. Wymuszona izolacja powoduje rozstrój nerwowy.

Odkrycia Fanninga zostały wsparte doświadczeniami klinicznymi Cappona, które opisał w 1971 roku w Mental Health and the High Rise:

Istnieje wiele powodów, by wierzyć, że wysokie budynki mieszkalne mają niekorzystny wpływ na zdrowie psychiczne człowieka i jego funkcjonowanie społeczne. Przypuszczenie to potwierdzają kliniczne, anegdotyczne i intuicyjne obserwacje. Oto zestaw czynników wymienionych w przypadkowej kolejności:

W czasie mojej pięcioletniej pracy na stanowisku dyrektora Instytutu Zdrowia Psychicznego w klinice dziecięcej w York Township w Toronto widziałem wiele dzieci, które były kinetycznie zdeprywowane [...] deprywacja ruchowa jest dla małych dzieci najgorszym rodzajem spośród deprywacji percepcyjnych czy eksploracyjnych. Pozostawia ospałość lub nerwowość, agresywne zachowania aspołeczne lub wycofywanie się, depersonalizację lub psychopatię.

Małe dzieci mieszkające w wysokich budynkach mają znacznie mniejsze możliwości wyglądania na zewnątrz czy bawienia się w sąsiedztwie, niż dzieci wychowywane w domkach jednorodzinnych. Skutkiem tego jest słaba socjalizacja tych dzieci, a przebywanie zbyt blisko dorosłych wywołuje spięcie i drażliwość tych ostatnich.

W wysokich budynkach młodzież częściej się nudzi z powodu braku zajęcia niż w osiedlach domów jednorodzinnych. Cechuje ją zwiększone zapotrzebowanie społeczne na miejsca spotkań, gdzie się zagląda od czasu do czasu; ma również silniejszą skłonność do eskapizmu [...].

Matki bardziej się obawiają o swoje najmłodsze dzieci, kiedy nie są w stanie ich zobaczyć w dole na ulicy ze swojego okna w kuchni.

W wysokich budynkach panuje większa pasywność z powodu barier utrudniających swobodne wychodzenie na dwór. Przeszkody, takie jak windy czy korytarze, powodują też zwykle wydłużenie czasu i niejednokrotnie konieczność negocjowania z innymi samej podróży w pionie. Osoby pozostające w wysokich budynkach częściej oglądają telewizję. Najprawdopodobniej najmocniej dotyczy to osób starszych, które podobnie jak małe dzieci potrzebują ruchu i aktywności. Pomimo że unieruchomienie w wysokich budynkach chroni je przed wypadkami, to również skraca ich życie [...]⁵⁹.

Duńskie badania Jeanne Morville dostarczają kolejnych dowodów:

Dzieci z wysokich bloków zaczynają samodzielnie się bawić na dworze w wieku starszym niż dzieci z niższych budynków. Tylko 2% dzieci w wieku od dwóch do trzech lat, zamieszkujących wysokie bloki, bawi się samodzielnie na świeżym powietrzu, podczas gdy robi to 27% dzieci z niskich budynków.

Spośród pięciolatków, 29% dzieci z wysokich punktowców jeszcze nie bawi się sama na świeżym powietrzu, podczas gdy robią to już wszystkie dzieci w tym wieku z niskich budynków. [...] Procent małych dzieci bawiących się samodzielnie na dworze maleje wraz ze wzrostem wysokości, na jakiej znajduje się ich mieszkanie. 90% wszystkich dzieci zamieszkujących pierwsze trzy kondygnacje w wysokich punktowcach bawi się sama na dworze, podczas gdy robi to tylko 59% dzieci z trzech górnych pięter [...].

Małe dzieci z wysokich budynków mają mniej kontaktów ze swoimi rówieśnikami niż dzieci z niskich domów. 86% spośród rocznych, dwuletnich i trzyletnich dzieci, które mieszkają w niskich budynkach, ma codzienne kontakty z rówieśnikami; dotyczy to jedynie 29% dzieci z wysokich bloków⁶⁰.

Innych dowodów dostarcza Oscar Newman w Defensible Space. Badacz ten porównuje dwa sąsiadujące osiedla w Nowym Jorku — jedno zbudowane z wysokich budynków i drugie składające się z kilku stosunkowo niedużych, dwupiętrowych budynków bez wind. Oba osiedla mają tę samą gęstość zaludnienia, a dochody mieszkańców są porównywalnej wysokości. Newman stwierdził jednak, że stopień przestępczości w wysokich blokach był w przybliżeniu dwa razy wyższy niż w niskich budynkach.

Na jakiej wysokości zaczynają się pojawiać problemy opisywane przez Fanninga, Cappona, Morville i Newmana? Z naszego doświadczenia wynika, że zarówno w budynkach mieszkaniowych, jak i w biurowcach kłopoty zaczynają się wtedy, gdy wysokość budynków przekracza trzy piętra.

Z wysokości drugiego czy trzeciego piętra człowiek może jeszcze wygodnie zejść na ulicę, a wyglądając z okna, cały czas czuć się uczestnikiem sceny ulicznej: widzieć szczegóły — ludzi, ich twarze, liście, sklepy. Z drugiego piętra można krzyknąć i zostać usłyszanym przez kogoś, kto właśnie przechodzi obok budynku. Powyżej trzeciego piętra to „połączenie” zostaje przerwane. Szczegóły wizualne tracą ostrość; ludzie rozmawiają o tym, co się dzieje na dole, jakby to była jakaś gra, z której są całkowicie wykluczeni. Połączenie z powierzchnią ziemi i z tkanką miasta staje się bardzo nikłe. Budynek staje się odrębnym światem, z własnymi windami i kawiarenkami.

Wierzymy, że przestrzeganie reguły „limitu trzech pięter” jest odpowiednim sposobem, dzięki któremu można zachować właściwy związek między wysokością budynków a zdrowiem ludzi. Oczywiście esencją wzorca jest jego dusza, nie trzeba go traktować zbyt dosłownie. Budynek cztero- czy nawet pięciopiętrowy bez wątpienia może zdać egzamin, gdy go odpowiednio przygotujemy. Jest to jednak trudne. Ogólnie opowiadamy się za budynkami czteropiętrowymi, tylko z okazjonalnymi odstępstwami od tej reguły na terenie miasta.

Na koniec ostatnie słowo w tej sprawie oddajemy dzieciom z Glasgow.

Zrzucanie z okna monety czy kromki chleba z dżemem dziecku stojącemu na ulicy pod domem było uznanym zwyczajem w czynszowych domach w Glasgow [...].

Jestem dzieckiem z drapacza chmur, mieszkam na dziewiętnastym piętrze,
Już nie mam po co wychodzić na podwórko,
Marnieję, odkąd przenieśliśmy się do nowego domu,
Każdego dnia dostaję bowiem o jeden posiłek mniej.

Refren

Och, nie można rzucać kromek z mieszkania na dwudziestym piętrze,
Siedem setek głodnych dzieciaków może o tym zaświadczyć,
Wszystko jedno, czy kromka jest gruba, czy cienka, czy na niej masło, ser czy dżem,
Szansa, że nie wpadnie w nasze ręce, jest jak dziewięćdziesiąt dziewięć do jednego.

...

Napisaliśmy już do Oxfam⁶¹, by uzyskać jakąś pomoc,
Połączyliśmy się, by stworzyć „kromkową” brygadę,
Pomaszerujemy na Londyn, by walczyć o nasze prawa,
Krzycząc: „Nigdy więcej domów wyższych niż rzut kromką”

Adam McNaughton, Piosenka o kromce z dżemem

Dlatego:

W obszarze zurbanizowanym, niezależnie od gęstości jego zabudowy, planuj większość budynków jako trzypiętrowe lub o mniejszej liczbie pięter. Dopuszczalne jest niekiedy przekraczanie tego limitu, ale nie w wypadku budynków przeznaczonych na mieszkania dla ludzi.

***

We wzorcu LICZBA KONDYGNACJI (96) podana jest dokładna wysokość poszczególnych budynków w zależności od wymaganej powierzchni użytkowej, wielkości działki i wysokości okolicznych budynków, oczywiście po wcześniejszym uwzględnieniu zasady limitu czterech kondygnacji. Bardziej globalne zróżnicowanie gęstości opisuje wzorzec PIERŚCIENIE GĘSTOŚCI (29). Horyzontalny podział dużych budynków na mniejsze jednostki i wolnostojące mniejsze budynki omówimy we wzorcu BUDYNEK ZŁOŻONY (95). Wzorce GÓRKA MIESZKALNA (39) i POŁĄCZENIA WEWNĄTRZ BIURA (82) pomagają ukształtować mieszkania i biura zgodnie z warunkami limitu trzech pięter. Na koniec mała uwaga — nie traktuj tego limitu zbyt dosłownie. Okazjonalne wyjątki od ogólnej reguły są bardzo ważne — WYSOKIE MIEJSCA (62)...

^*George Orwell, Rok 1984, przeł. T. Mirkowicz, Warszawa: Świat Książki 1998, s. 8.

⁵⁸D. M. Fanning, Families in Flats, „British Medical Journal” 1967, nr 4, s. 382—386.

⁵⁹D. Cappon, Mental Health and the High Rise, „Canadian Journal of Public Health” 1971, nr 62, s. 426-431.

⁶⁰J. Morville, Børns brug af friarealer: disponering af friarealer, etageboligområder med særlig henblik på børns legemuligheder, København: Kommission hos Teknisk Forlag 1969.

⁶¹Oxfam to brytyjska organizacja walcząca z głodem na świecie (przyp. tłum.).