84.

...zrównoważony CYKL ŻYCIOWY (26) wymaga, by w okresie przejścia z dzieciństwa do dorosłości młodymi ludźmi zajmowały się instytucje znacznie bardziej subtelne w działaniu i opiekuńcze niż szkoła. Ten wzorzec, od którego rozpoczynamy definiowanie owych instytucji, może się stać częścią SIECI UCZENIA SIĘ (18) i wnieść coś nowego do sieci MISTRZ I UCZNIOWIE (83).

  Oto uderzający przykład zaczerpnięty z życia wschodnioafrykańskiego plemienia. Aby stać się mężczyzną, chłopiec należący do tego plemienia rozpoczyna dwuletnią podróż, w trakcie której musi wypełniać coraz trudniejsze zadania, a ich kulminacyjnym punktem jest zabicie lwa. W czasie jego wędrówki rodziny i wioski na całym terytorium, po którym się włóczy goszczą go i zapewniają mu opiekę. Uważają to za swój obowiązek, będący częścią rytuału. Ostatecznie, kiedy chłopiec wykona wszystkie zadania i zabije lwa, zostaje zaakceptowany jako mężczyzna.

  We współczesnym społeczeństwie przejście nie może być tak bezpośrednie lub proste. Proces przejścia i okres, w jakim przebiega, zostały znacznie wydłużone i szczegółowo obwarowane. Powody tej sytuacji są zbyt złożone, by je tutaj omawiać szczegółowo¹⁴⁶. Nastolatek to człowiek w okresie 12. do 18. roku życia — jest to sześć lat zamiast roku czy dwóch. Zwykłe dojrzewanie seksualne, przejście z dzieciństwa do dojrzałości, zostały zastąpione rozleglejszymi, powolniejszymi zmianami, dzięki którym, w wyniku długich zmagań, kiedy jednostka decyduje, kim chciałaby „być”, tworzy się jej osobowość. Niemal nikt nie robi tego, czym zajmował się przed nim jego ojciec; we współczesnym w świecie nieskończonych możliwości trzeba od poczatku stworzyć własny pomysł na przyszłość. Ten długi proces, który narodził się w czasach rewolucji przemysłowej, nazywamy okresem dojrzewania.

  Proces dojrzewania budzi niezwykłe nadzieje. Osiągnięcie pełnoletności tradycyjnie oznacza powstanie świadomej osobowości. Powstaje pytanie: Czy przedłużenie tego procesu może spowodować, że narodzą się głębsze i bardziej różnorodne koncepcje własnego Ja?

  To może budzić nadzieję, jak dotąd, niestety, niespełnioną. W każdej kulturze, w której występuje okres dojrzewania, pojawiają się też skomplikowane problemy z nim związane. W całym technicznie rozwiniętym świecie dojrzewanie płciowe wyzwala łańcuch sił, które w zadziwiająco podobny sposób prowadzą do kryzysu i impasu. Wysoka przestępczość wśród młodocianych, porzucanie szkoły, samobójstwa wśród młodzieży, uzależnienie od narkotyków i ucieczki z domu — to dramatyczne przejawy tego problemu. W tych warunkach nawet „normalne” dojrzewanie pełne jest niepokoju i — dalekie od otwarcia wrót do bardziej całościowego i złożonego Ja — ma skłonność, by paraliżować nas moralnie i intelektualnie.

  Instytucja szkoły średniej szczególnie ponosi ciężar problemu dojrzewania. Właśnie wtedy, gdy nastolatki pragną się gromadzić swobodnie we własnych grupach, działając wspólnie i odkrywając świat dorosłych: ich pracę, miłość, naukę, prawa, zwyczaje, podróże, zabawy, komunikację i władzę, są w szkole traktowane, jakby były dużymi dziećmi. Nastolatki w szkole średniej nie mają więcej odpowiedzialności ani więcej władzy niż dzieci w przedszkolu. Muszą odkładać swoje rzeczy na miejsce i występować w szkolnym zespole, a także wybierać gospodarza klasy. Nastolatki nie mają do dyspozycji żadnej nowej formy społecznej, która odpowiadałaby społeczeństwu ludzi dorosłych, gdzie młodzież mogłaby na serio testować swoją rozwijającą się dorosłość. W tych warunkach rodząca się w nich dojrzałość wybucha, przynosząc straszną zemstę. Nieświadomi dorośli mogą z łatwością uznać takie zachowania za przestępcze.

  Sytuacja ta została wreszcie zauważona przez urzędników. W grudniu 1973 roku Narodowa Komisja Reformy Szkolnictwa Średniego (National Commission on the Reform of Secondary Education) we współpracy z Fundacją Kitteringa doszła do wniosku, że szkoły średnie w amerykańskich miastach po prostu nie działają, zawodzą jako instytucje. Zaleca się, żeby ograniczyć obowiązek szkolny, obejmując nim tylko osoby do 14. roku życia, i umożliwić nastolatkom szeroki udział w życiu społecznym; żeby wielkość szkół średnich została znacząco zmniejszona — wówczas nie będą one tworzyć w takim stopniu świata oddzielonego od otaczającego społeczeństwa; żeby każde miasto zapewniło młodzieży możliwość pracy w roli praktykantów w lokalnym biznesie i usługach oraz aby taka praca była uważana za część formalnej edukacji jednostki.

  Jesteśmy przekonani, że chłopcy i dziewczęta w wieku od 12 do 18 lat powinni być zachęcani do tworzenia miniaturowych społeczeństw, w których będą podobnie zróżnicowani i tak samo wzajemnie odpowiedzialni, jak później dorośli w społeczeństwie dorosłych. Niezbędne jest, aby byli wobec siebie odpowiedzialni, żeby mogli odgrywać użyteczne role względem siebie, by mieli różny zakres władzy i znaczenia, zależnie od wieku i dojrzałości. Jednym słowem, konieczne jest, by społeczeństwo nastolatków było mikrokosmosem społeczeństwa ludzi dorosłych, nie jakimś sztucznym społeczeństwem, gdzie młodzież tylko odgrywa role dorosłych, ale realnym bytem, z prawdziwymi nagrodami, rzeczywistymi tragediami, prawdziwą pracą, prawdziwą miłością, prawdziwą przyjaźnią, realnymi osiągnięciami i faktyczną odpowiedzialnością. Aby stało się to możliwe, w każdym mieście musi powstać przynajmniej jedno społeczeństwo nastolatków — częściowo zamknięte, nadzorowane, wspierane przez dorosłych, ale zasadniczo zarządzane wspólnie przez dorosłych i nastolatki.

  Dlatego:

  Zapewnij jedno centralne miejsce, które pomieści funkcje społeczne i zarząd kursów odbywających się w społeczności. W tym centralnym miejscu niech znajdzie się stołówka, obiekty sportowe i miejsca gier zespołowych, biblioteka i punkt konsultacyjny systemu uczenia się, który to system oferuje uczniom dostęp do lekcji, pracy we wspólnotach pracy i domowych warsztatach rozmieszczonych na terenie całego miasta — SIEĆ UCZENIA SIĘ (18), LOKALNE SPORTY (72), WSPÓLNE JEDZENIE (147), DOMOWY WARSZTAT (157). Co do kształtu potrzebnych budynków, skorzystaj ze wzorca BUDYNEK ZŁOŻONY (95)...