178.

KOMPOST*

W prowincji Czekiang, podobnie jak w wielu innych częściach Chin, można spotkać liczne przydrożne ustępy. Są budowane przez wieśniaków, żeby zachęcić przechodniów do obdarzenia ich cennym nawozem.

...ogród to ważna część domu, ponieważ można tam uprawiać owoce i warzywa — DRZEWA OWOCOWE (170), OGRÓD WARZYWNY (177). Ale rośliny będą bujnie rosnąć tylko wtedy, gdy dostaną pokarm. Ten pokarm, w postaci kompostu, może powstać, gdy odpadki i odchody z pojedynczych domów, GRUP DOMÓW (37) i pochodzące od ZWIERZĄT (74) zostaną właściwie zagospodarowane.

***

Obecne metody pozbywania się ścieków zatruwają wielkie akweny wód naturalnych, a teren wokół naszych budynków pozbawiają potrzebnych składników odżywczych.

Przeciętnemu mieszkańcowi miasta wydaje się zapewne, że system odprowadzania ścieków działa bez zarzutu. Wystarczy pociągnąć za spłuczkę w toalecie i wszystko jest w porządku. Mieszkaniec miasta, który korzystał z cuchnącego wychodka, będzie przekonany o tym, że współczesny system kanalizacyjny dowodzi ogromnego postępu w tej dziedzinie. Niestety, to po prostu nie jest prawda. Prawie każdy etap nowoczesnego systemu odprowadzania ścieków albo cechuje się marnotrawstwem i jest kosztowny, albo jest niebezpieczny.

Pamiętajmy o tym, że za każdym razem, kiedy spłukujemy toaletę, do kanalizacji spływa prawie dwadzieścia litrów wody pitnej. Tak naprawdę około połowa wody zużywanej w gospodarstwie domowym służy spłukiwaniu ubikacji.

Do kosztu wody należy też doliczyć ogromny koszt materiałów potrzebnych do budowy kanalizacji. Przeciętny właściciel domu, mieszkający na działce o wymiarach piętnaście na czterdzieści pięć metrów w mieście, musi zapłacić tysiąc pięćset dolarów⁸⁵ za doprowadzenie systemu kanalizacji, którym ścieki spływają z jego budynku do oczyszczalni ścieków. Na terenach mieszkalnych o niższej gęstości zabudowy ten koszt może wzrosnąć do dwóch, a nawet sześciu tysięcy dolarów. Właściciel każdego domu płaci dodatkowo pięćset dolarów na budowę oczyszczalni. Widzimy więc, że początkowy koszt współczesnego systemu kanalizacji wynosi co najmniej dwa tysiące dolarów na każdy dom, a często nawet więcej. Ceny te nie zawierają miesięcznych opłat za wodę i odprowadzanie ścieków — to kolejne pięćdziesiąt dolarów rocznie na jedno gospodarstwo domowe.

Co więcej, musimy jeszcze dodać koszty trudniejsze do wyrażenia w konkretnych kwotach, które mogą w dłuższym okresie okazać się nawet wyższe od wspomnianych. Są to: (1) wartość utraconych składników odżywczych odpływających do rzek i oceanów — składników, które mogłyby zostać wykorzystane do użyźniania gleby tam, skąd pochodzą; (2) koszt zanieczyszczeń: ścieki powodują eutrofizację — proces zmniejszający zawartość tlenu w wodzie i powodujący rozrost glonów.

Co można zrobić? Niektóre z tych ścieków mogłyby zostać ponownie wykorzystane i w formie mułu rozrzucone jako nawóz. Ale ścieki komunalne są zazwyczaj mieszane ze ściekami przemysłowymi, które często zawierają niezmiernie szkodliwe elementy. A gdyby nawet ścieki przemysłowe nie były włączane do systemu kanalizacyjnego, trzeba by stworzyć dodatkowy system dystrybucji, który pozwoliłby nawozić glebę mułem. Widzimy więc, że dodatkowe koszty niezbędne do przekształcenia obecnego systemu w system wartościowy ekologicznie są niezmiernie wysokie.

Nie jest nam potrzebny większy, scentralizowany i złożony system, ale system mniejszy, zdecentralizowany i prostszy, a przede wszystkim mniej kosztowny, będący raczej pożytkiem ekologicznym niż ekologicznym drenem.

Proponujemy, aby stopniowo zastępować obecny system kanalizacji małymi, indywidualnymi urządzeniami kompostującymi. Niewielkie budynki zostałyby wyposażone w miniaturowe oczyszczalnie ścieków, umieszczone bezpośrednio pod toaletą. Wszystkie większe odpadki stałe, pochodzące z gospodarstwa domowego, byłyby dodawane do tych zbiorników. Powstający w ten sposób humus byłby dodawany do gleby wokół budynku i w jego sąsiedztwie, tam też trafiłaby woda po kąpieli i myciu.

Takie miniaturowe systemy kanalizacyjne są dostępne na rynku i stosuje się je obecnie w Szwecji, Norwegii i Finlandii. Sprzedawane są pod znakami firmowymi Multrum oraz Clivus i mogą być sprowadzane do Stanów Zjednoczonych w cenie tysiąca pięciuset dolarów, co jest dużo niższą sumą niż dwa tysiące, które trzeba by wydać na instalację konwencjonalnego systemu⁸⁶.

Komora kompostowa Clivus

Te urządzenia kompostujące są na tyle proste, że nawet amator może je zbudować samodzielnie, minimalizując koszty. Oto opis niezwykle prostego systemu kompostowego, który można wykonać własnoręcznie:

Ustęp postawiono przy większej przybudówce wzniesionej nad piwnicą na warzywa. Od belek stropowych do podłogi piwnica ma około dwóch metrów wysokości. Najprościej było więc wykopać komorę kompostową pod ustępem do tej samej głębokości [...].

W komorze kompostowej pod ustępem stosujemy mech torfowy, zarówno dlatego, że charakteryzuje się dużą absorpcyjnością, jak i dlatego, że jest dostarczany w sprasowanych belach, wygodnych do przechowywania. Do mchu dodajemy ziemię i resztki z ogrodu oraz trochę wapna.

Trzymamy w ustępie pojemnik wypełniony mchem, a po każdym skorzystaniu z toalety wrzucamy do środka około litra mchu. Toaleta jest niemal bezwonna. Kiedy pojawia się jakiś zapach, dodaję wapna, ziemi i dodatkową warstwę mchu. To wystarcza do opanowania sytuacji. Zakładamy, że będziemy zużywać trzy do czterech bel mchu rocznie na czteroosobową rodzinę i wielu gości.

Mój ustęp popularnie jest nazywany dwuotworowcem, ponieważ ma dwa otwory, co — jak się wydaje — jest niezbędne w tym systemie kompostowym. Używamy tylko jednego otworu w danym czasie.

Otworu A używamy, dopóki zawartość komory nie osiągnie głębokości około pół metra. Potem korzystamy z otworu B, aż wypełnienie komory będzie takie samo jak wypełnienie komory A. Wtedy przerzucamy łopatą zawartość komory A do komory C, i tak dalej. Kiedy wszystkie cztery komory będą wypełnione, wtedy przerzucamy zawartość komór C i D na pryzmę na terenie na zewnątrz, gdzie zamierzam pozostawić odpady na co najmniej kilka tygodni, zanim użyjemy ich jako nawozu⁸⁷.

Dlatego:

Umieszczaj wszystkie toalety nad suchymi komorami kompostowymi. Doprowadź do tych komór zsypy na odpadki organiczne i wykorzystuj powstałą mieszaninę jako nawóz.

***

Efekty suchego kompostowania połącz z wtórnym wykorzystaniem wody; wszystkie rury odpływowe z wanny, umywalek i zlewów wyprowadź do ogrodu, by nawadniać glebę; używaj organicznego mydła — POKÓJ KĄPIELOWY (144)...

⁸⁵Ceny z 1977 roku (przyp. red.).

⁸⁶Praktyczne przykłady zob. Van der Ryn, Anderson, Sawyer, Composting Privy, „Technical Bulletin” styczeń 1974, nr 1, Berkeley: Natural Energy Design Center, University of California, Dept. of Architecture.

⁸⁷„Organic Gardening and Farming” luty 1972, red. R. Rodale, Emmaus: Rodale Press.