24.

...w każdym regionie, w każdym mieście i doprawdy w każdym sąsiedztwie są wyjątkowe miejsca, które symbolizują ten teren i korzenie ludzi go zamieszkujących. Mogą to być zarówno zakątki pięknej przyrody, jak i ślady historyczne minionych wieków. Niezależnie od formy są to miejsca niezbędne.

  Nieoficjalne badania przeprowadzone w naszych społecznościach doprowadziły nas do przekonania, że ludzie w zaskakującym stopniu są zgodni co do miejsc, które symbolizują ich związki z ziemią i przeszłością. Innymi słowy, wydaje się, że święte miejsca na danym terenie istnieją jako wspólna, obiektywna rzeczywistość.

  Jeżeli to prawda, niezbędne jest, aby te specyficzne miejsca były chronione, a ich znaczenie nieustannie podkreślane. Niszczenie miejsc, które w szerokim rozumieniu stały się częścią wspólnej świadomości, musi nieuchronnie powodować otwarte rany w ciele społeczności.

  Tradycyjne społeczeństwa zawsze doceniały wagę takich miejsc. Góry są postrzegane jako miejsca specjalnych pielgrzymek; rzeki i mosty uznawane są za święte; budynek, drzewo, kamień czy skała nabierają szczególnej mocy, dzięki której ludzie mogą się łączyć ze swoją przeszłością.

  Jednak nowoczesne społeczeństwa często ignorują psychologiczne znaczenie takich miejsc. Są one równane z ziemią, zagospodarowywane, przekształcane z powodów politycznych i ekonomicznych. Nie zwraca się przy tym uwagi na proste, ale fundamentalne emocje, jakie wyzwalają te miejsca. Czasem są one po prostu ignorowane.

  Proponujemy następujące dwa kroki:

  1. Na wyznaczonym obszarze geograficznym dowolnej wielkości przeprowadź badania, pytając jak największą liczbę osób o to, które miejsca i zakątki sprawiają, że czują oni najsilniejszy związek z daną okolicą, które miejsca przekazują najwięcej wartości związanych z przeszłością, a które — ucieleśniają ich relacje z ziemią. Następnie zrób wszystko, by wskazywane miejsca były aktywnie chronione.

  2. Gdy takie miejsca zostaną już wybrane i są objęte ochroną, oznacz je w sposób, który wzmocni ich publiczne znaczenie. Sądzimy, że najlepszą metodą jest stworzenie układu obszarów, przez które człowiek musi przejść, gdy się zbliża do tego miejsca. Jest to zasada „zagnieżdżonych zawierających się w sobie obszarów”, omówiona szczegółowo we wzorcu ŚWIĘTA ZIEMIA (66).

  Ogród, do którego możemy dotrzeć tylko przez otaczające go inne ogrody, zachowuje swoją tajemniczość. Świątynia, do której jedyne wejście prowadzi przez kilka dziedzińców, może zająć szczególne miejsce w sercu człowieka. Wspaniałość górskiego szczytu rośnie w miarę pokonywania trudności wspinaczki w górne partie dolin, z których można go oglądać. Kobieta wydaje się tym piękniejsza, im wolniej odkrywamy uroki jej ciała. Urok brzegu rzeki — jej silny prąd, szczury wodne, małe rybki, dzikie kwiaty — zostaje naruszony przez pozbawiony stopniowania dostęp. Nawet ekologia nie może stawić czoła zbyt bezpośredniemu zbliżeniu — rzeczy istotne są wówczas skazane na pożarcie.

  Właśnie dlatego wokół miejsc świętych musimy tworzyć sekwencje przestrzeni, które stopniowo potęgują napięcie i zbiegają się w świętym środku. Jądro tych przestrzeni — to święte miejsce — staje się rodzajem wewnętrznego sanktuarium. Jeżeli takie miejsce jest bardzo rozległe, jak na przykład góra, to punkty widokowe, z których można je zobaczyć, należy potraktować jako wyjątkowe i również do nich zastosować nasz wzorzec. Wewnętrzne sanktuarium, którego osiągnięcie wymaga pokonania wielu etapów, nie jest wtedy jedynie samą górą, ale na przykład ogrodem, z którego roztacza się szczególnie piękny widok na szczyt.

  Dlatego:

  Spraw, by każde święte miejsce miało takie otoczenie — sekwencję miejsc, w którym ludzie będą mogli odpocząć, mile spędzić czas, czując jego obecność — CICHE ZAKĄTKI (59), WIDOK ZEN (134), MIEJSCA DRZEWNE (171), SIEDZISKO OGRODOWE (176). Przede wszystkim jednak osłoń dojście do miejsca tak, żeby można się było do niego zbliżyć jedynie pieszo, mijając szereg bram i progów, które stopniowo je objawiają — ŚWIĘTA ZIEMIA (66)...